Cây Đơn Kim (xuyến chi): Đặc điểm, công dụng và lưu ý cần biết

Cây đơn kim là loài cây mọc hoang ở ven đường, bờ ruộng hoặc các bãi hoang quanh nhà. Cây phát triển nhanh vào mùa hè nhưng ít người biết rằng loại cây dại này lại đem đến nhiều lợi ích sức khỏe tuyệt vời.

 Vậy cây đơn kim có tác dụng gì? Hãy khám phá trong bài viết dưới đây!

Khám phá cây đơn kim và công dụng

Giới thiệu về cây đơn kim

Cây đơn kim có tên khoa học là Bidens pilosa L., thuộc họ Cúc (Asteraceae), hay còn được gọi là cây xuyến chi, cúc áo, tử tô hoang. Đây là loại cây thân thảo, mọc hàng năm, thường gặp ở vùng quê nông thôn Việt Nam, mọc hoang ở các bờ rào và bụi rậm.

Đặc điểm hình thái

Cây đơn kim thường mọc thành bụi, cao từ 0,5-1m, thân mọc thẳng đứng và phân nhánh nhiều, có rãnh dọc theo thân và cành. Lá của cây có màu xanh bóng, hình bầu dục với mép lá có răng cưa nhỏ, mọc đối xứng với cuống dài và mỗi phiến lá gồm 3 lá chét nhỏ. 

Hoa đơn kim thường nở vào tháng 10, có màu trắng hoặc hồng nhạt, tạo nên vẻ đẹp dịu dàng và thanh thoát. Quả cây đơn kim là những quả nhỏ, màu đen hoặc xanh lục và có lông trắng khi chín.

Hình ảnh cây đơn kim

Phân bố

Cây đơn kim ưa sáng, ẩm và có khả năng chịu hạn tốt. Do đó, cây thường mọc chủ yếu ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới như Đông Nam Á, Trung Quốc, Nhật Bản và một số vùng ở Ấn Độ. 

Quả cây đơn kim có nhiều gai nhỏ, dễ bám vào lông động vật hoặc quần áo người khi lướt qua. Nhờ vậy, hạt cây được phát tán khắp nơi, vô tình biến nó thành loài cây dại mọc phổ biến ở cả vùng ôn - nhiệt đới.

Hơn nữa, với đặc tính là loài cỏ dại nên tốc độ sinh trưởng của cây thường mọc lấn át các cây trồng. Để hạn chế điều này, bạn cần loại bỏ ngay từ khi cây còn nhỏ.

>> Phá cố chỉ có tác dụng gì? 7+ Bài thuốc chữa bệnh cổ truyền

Thành phần hóa học

Cây đơn kim chứa nhiều thành phần thuộc các nhóm:

• Polyacetylene: Toàn cây chứa glucopyranosyl- hydroxy, tetradecen, triyn.
• Rễ cây: 1-phenylhepta-1,3-diyn-5-en-7-ol acetat và phenyl – hepta-1, phenylpropanoid, phytosterol.
• Triterpen: Phần trên mặt đất chứa friedelin, friedelan-3-ol.
• Tinh dầu: Lá chứa tinh dầu gồm các loại như germacren D, limonen, camphor, T.muuronol
• Phần trên mặt đất: acid linoleic, acid cafeic và phytyl heptanoat.

Bộ phận dùng làm thuốc

Toàn bộ phần trên mặt đất và lá đơn kim đều có thể làm thuốc. Thời điểm thu hái tốt nhất là vào mùa hè, khi cây đang phát triển mạnh mẽ và chứa nhiều hoạt chất quý giá nhất.

Thân, cành, lá, quả cây đơn kim được dùng làm thuốc

Tác dụng của cây đơn kim

Để hiểu cây đơn kim có tác dụng gì, cây đơn kim có tốt không, ta cần xét trên cả 2 phương diện Y học cổ truyền và Y học hiện đại.

Theo Y học cổ truyền, cây đơn kim có vị đắng, tính mát, giúp thanh nhiệt, giải độc, chỉ tả, khu ứ hoạt huyết. Cây thường được sử dụng để chữa viêm họng, sốt, cảm mạo, dị ứng, đau răng, đau mắt, các vấn đề về đường tiêu hóa và chấn thương do rắn hoặc côn trùng cắn.

Theo Y học hiện đại, công dụng của cây đơn kim bao gồm: kháng ký sinh trùng sốt rét, ngăn ngừa khối u, giảm bệnh đái tháo đường, hạ huyết áp, kháng viêm, chống oxy hóa và làm đẹp. Cụ thể:

Kháng ký sinh trùng sốt rét

Nghiên cứu thử nghiệm in vitro cho thấy dịch chiết từ cây đơn kim có tác dụng ức chế mạnh sự phát triển của Plasmodium falciparum - ký sinh trùng gây bệnh sốt rét. Tuy nhiên, cây đơn kim mọc hoang lại có công dụng ức chế ký sinh trùng sốt rét mạnh hơn so với loài đơn kim được nuôi trồng.

Kháng khuẩn, kháng virus

Cây đơn kim có tác dụng kháng khuẩn mạnh, đặc biệt là chống lại các chủng vi khuẩn Gram dương như Bacillus cereus, Escherichia coli và Staphylococcus aureus. Trong một số thử nghiệm, tác dụng kháng khuẩn của cây đơn kim còn mạnh hơn kháng sinh gentamycin. 

Bên cạnh đó, các hợp chất từ cây cũng thể hiện khả năng ức chế sự xâm nhập của nhiều loại virus nguy hiểm như HIV, HSV (gây bệnh herpes) và SARS.

Giảm đau

Tác dụng của cây đơn kim (xuyến chi) còn được thể hiện ở việc giảm đau, đặc biệt là trong việc điều trị các cơn đau cơ và khớp. Các bài thuốc hoặc sản phẩm từ đơn kim thường được sử dụng để xoa dịu các cơn đau do viêm khớp hoặc đau nhức cơ bắp.

Thành phần trong đơn kim giúp giảm đau cơ bắp hiệu quả

Chống khối u

Nhiều thử nghiệm trong ống nghiệm và trên động vật đã cho thấy tiềm năng chống khối u của đơn kim. Trên mô hình chuột bị ung thư thực quản, dịch chiết từ cây đơn kim đã làm giảm sự phát triển của khối u, chúng hoạt động như một chất chống tân sinh mạch máu, ức chế sự phát triển của các tế bào ung thư.

Giảm đái tháo đường

Cây đơn kim có tác dụng hạ đường huyết bằng cách tăng sản xuất insulin và bảo vệ tế bào nội tiết của tuyến tụy. Nhờ đó, sử dụng đơn kim thường xuyên giúp cải thiện tình trạng bệnh đái tháo đường đáng kể.

Hỗ trợ điều trị tăng huyết áp

Cây đơn kim có tác dụng hạ đường huyết bằng cách tăng sản xuất insulin và bảo vệ tế bào nội tiết của tuyến tụy.

Hỗ trợ tiêu hóa

Cây đơn kim được sử dụng nhằm cải thiện chức năng tiêu hóa. Các chất trong cây giúp giảm triệu chứng đầy hơi, khó tiêu và cải thiện tình trạng dạ dày.

Chống oxy hóa

Dịch chiết đơn kim có tác dụng chống oxy hóa mạnh, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do gây ra.

Mặt khác, đơn kim còn có tác dụng làm đẹp, tăng sinh collagen tự nhiên, giúp da khỏe khoắn, chống lão hóa nhờ thành phần axit phytanic, có tác động tương tự như retinoids trên da.

Đơn kim có công dụng hỗ trợ tăng sinh collagen tự nhiên

 

Cách sử dụng cây đơn kim

Đơn kim có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, tùy thuộc vào mục đích sử dụng và nhu cầu của bạn. Dưới đây là một số cách sử dụng cây đơn kim phổ biến, được nhiều người áp dụng:

Ngâm rượu

Ngâm 1kg cây đơn kim khô với 5 lít rượu trắng trong 2-3 tuần. Uống mỗi ngày 10-20ml hoặc xoa bóp rượu lên chỗ đau nhức kết hợp uống để tăng hiệu quả.

Bôi ngoài da

Rửa sạch, giã nát 1 nắm lá đơn kim tươi, trộn với một ít mật ong để tạo thành hỗn hợp sệt. Thoa hỗn hợp lên da bị mẩn ngứa, dị ứng, sau đó rửa sạch sau 15-20 phút. Cách này giúp giảm ngứa, sưng tấy và kích thích da mau lành.

Sắc nước uống

Rửa sạch 100g cây đơn kim tươi, giã nát và lọc lấy nước. Pha loãng với nước lọc theo tỷ lệ 1:2 và uống trong ngày. Cách này giúp thanh lọc cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường sức đề kháng.

Uống nước lá đơn kim giúp cải thiện sức khỏe

Lưu ý khi dùng cây đơn kim chữa bệnh

Mặc dù sở hữu nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả, đơn kim cũng tiềm ẩn một số nguy cơ nếu không được sử dụng đúng cách. Do đó, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, bạn cần lưu ý một số điều sau khi sử dụng đơn kim chữa bệnh:

• Nên thu hái cây ở những khu vực sạch sẽ, không bị ô nhiễm hóa chất hoặc thuốc trừ sâu.
• Tránh sử dụng cây đơn kim đã bị hư hỏng, nấm mốc hoặc có dấu hiệu lạ.
• Nên bắt đầu với liều lượng nhỏ, tăng dần nếu cần thiết.
• Tuyệt đối không tự ý tăng giảm liều lượng hoặc sử dụng đơn kim trong thời gian dài mà không có sự hướng dẫn của chuyên gia.
• Phụ nữ có thai, cho con bú, trẻ dưới 3 tuổi nên thận trọng và cần theo dõi chặt chẽ dưới sự giám sát của chuyên gia.
• Người đang mắc các bệnh lý mãn tính như tiểu đường, tim mạch, huyết áp nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để tránh tương tác thuốc.
• Nên duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống hợp lý, tập luyện thể dục thường xuyên và ngủ đủ giấc để nâng cao sức khỏe và hỗ trợ quá trình điều trị.

Cuối cùng, hãy lắng nghe cơ thể và chú ý các dấu hiệu bất thường trong quá trình sử dụng cây đơn kim. Nếu gặp bất kỳ tác dụng phụ nào, hãy ngừng sử dụng và tham khảo ý kiến bác sĩ ngay lập tức!

Trên đây là những thông tin về cây đơn kim mà Dược Thái Minh muốn đem đến cho bạn, hy vọng những thông tin mà chúng tôi cung cấp sẽ giúp ích cho bạn, cảm ơn bạn đã đón đọc bài viết. Chúc các bạn sức khỏe!

||Một số thảo dược có tác dụng tương tự:

Náng hoa trắng - Công dụng và cách sử dụng tham khảo ngay

Thực hư Cây Ngải Nhật hỗ trợ điều trị phì đại tuyến tiền liệt

Rau tàu bay - Vị thuốc với vô vàn lợi ích cho sức khỏe

Hải Trung Kim là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?