Mạch môn là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?

Mạch môn là loại cây thảo rễ củ có nguồn gốc từ Nhật Bản, du nhập vào Việt Nam và thường được sử dụng trong Đông y để điều trị một số bệnh giúp hỗ trợ sức khỏe. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết về công dụng và cách dùng của loại cây này. Cùng tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết dưới đây nhé!

I. Đặc điểm, phân bổ, thành phần

Cây Mạch môn là một loài thực vật có hoa thuộc họ Thiên môn đông - Asparagaceae.

Loài này cũng được biết đến với các tên khác như Mạch môn đông, Tóc tiên, cây Lan tiên, và Xà thảo lá dài. Mạch môn thường được trồng làm cây cảnh hoặc được sử dụng trong y học dân gian với tác dụng chữa viêm phế quản, sốt nóng, thiếu sữa, ho, tiêu đờm, táo bón.

>> Tham khảo: 10 cây thuốc nam trị viêm phế quản an toàn, hiệu quả theo dân gian

1.1 Đặc điểm cây mạch môn

Hình ảnh cây mạch môn trong tự nhiên

• Thân cây: cây thân thảo, sống lâu năm, cao từ 10cm đến 40cm, thường có màu xanh.
• Lá cây: lá thẳng, màu xanh lục, bề mặt dài khoảng 20 - 40cm và hẹp chỉ từ 1 - 4mm, mọc từ gốc vươn lên, cuống lá có bẹ, mép lá răng cưa.
• Hoa cây: hoa mọc thành từng cụm, màu sắc đa dạng (trắng, tím nhạt,...), dài khoảng 5-10cm.
• Quả và hạt: quả mọng, màu xanh lam, đường kính từ 5-6cm, mỗi quả chứa 1-2 hạt.
• Rễ cây: rễ chùm, phát triển từ rễ gốc, trên rễ có những chỗ phát triển thành củ mầm.

1.2 Phân bố và thu hái 

Cây mạch môn xuất phát từ Nhật Bản, phân bố tự nhiên ở khu vực phía Đông và Đông Nam Á, bao gồm các nước khác như Trung Quốc, Hàn Quốc và Việt Nam. Trong tự nhiên, chúng thường mọc ở rừng thông, rừng cây lá kim và khu vực đất ngập nước ẩm. Chúng thích bóng mát và năm nào cũng ra hoa, quả với khả năng phát triển mạnh mẽ.

Đối với việc thu hái cây mạch môn, thường thì người ta chủ yếu thu hái rễ để sử dụng trong y học dân gian và làm thuốc. Rễ củ thường được thu hái vào mùa thu hoặc mùa đông, đây là thời điểm chứa nhiều chất dinh dưỡng nhất. Người ta thường đào gốc của cây, sau đó tách lấy rễ, rửa sạch và sấy khô để bảo quản.

1.3 Chế biến

Rễ của cây mạch môn thường được thu hái, sấy khô để bảo quản. Ngoài ra, có thể phơi nắng nhiều lần đến khi khô gần đạt khoảng 70-80% độ ẩm. Sau đó, đập dẹt rễ củ và rút lõi bên trong rồi tiếp tục phơi khô.

Rễ củ mạch môn là bộ phận thu hái để sử dụng làm thuốc

Quá trình sấy khô giúp loại bỏ độ ẩm từ rễ và giữ cho chất dinh dưỡng được bảo tồn. Rễ mạch môn sấy khô sau đó có thể được sử dụng trực tiếp hoặc nấu chế biến thành các loại thuốc. 

Tại sao mạch môn đông khi dùng phải bỏ lõi?

Lý do vì lõi chứa nhiều chất xơ, ít tác dụng điều trị bệnh hơn so với phần thịt từ bên ngoài. Tuy nhiên, việc ngâm cả lõi mạch môn không gây ra tác dụng phụ và nguy hiểm gì đến sức khoẻ. Nếu bạn đã ngâm cả lõi mạch môn, bạn vẫn có thể yên tâm sử dụng bình thường, chúng không làm giảm tác dụng của vị thuốc và công dụng tổng thể.

1.4 Thành phần hoá học

Cây mạch môn chứa nhiều hoạt chất có ích cho sức khỏe. Dưới đây là một số thành phần hoá học chính trong cây mạch môn:

• Saponins: Mạch môn chứa các loại saponin, một loại hợp chất có tác dụng chống vi khuẩn, chống viêm và hỗ trợ hệ miễn dịch.
• Flavonoids: Flavonoids là các hợp chất có hoạt tính chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi sự tổn thương do gốc tự do và có thể giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch và ung thư.
• Polysaccharides: Cây mạch môn cũng chứa các polysaccharides, là các đường hợp chất đa đường hình thành từ nhiều đơn đường. Polysaccharides có thể hỗ trợ hệ tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng, cũng như tăng cường hệ miễn dịch.
• Alkaloids: Một số alkaloids được tìm thấy trong mạch môn và chúng có thể có tác dụng an thần hoặc giúp giảm đau.
• Triterpenoids: Loại hợp chất này có tính chất chống viêm và có thể hỗ trợ trong quá trình điều trị viêm nhiễm và các vấn đề khác liên quan đến viêm.
• Acids: Mạch môn cũng chứa các acid hữu cơ như acid amin, acid hữu cơ có thể đóng vai trò trong các quá trình sinh học khác nhau trong cơ thể.

II. Cây mạch môn có tác dụng gì?

Cây mạch môn có nhiều tác dụng trong lĩnh vực y học và sức khỏe. Dưới đây là một số tác dụng chính của cây mạch môn:

2.1 Theo y học cổ truyền 

Cây mạch môn có vị cam, hơi đắng, tính hàn với công dụng chủ yếu là phế nhiệt do âm hư, ho lao, ho khan, tân dịch thương tổn, tâm phiền mất ngủ, tiêu khát, táo bón.

>> Có thể bạn quan tâm: TOP 9 cây thuốc nam trị ho tại nhà hiệu quả, ít người biết!

Mạch môn có nhiều tác dụng cho sức khỏe

2.2 Theo y học hiện đại

Theo y học hiện đại, cây mạch môn đang được nghiên cứu về các tác dụng tiềm năng đối với sức khỏe, bao gồm:

 - Chống ung thư

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng các hoạt chất trong cây mạch môn có thể có tác dụng chống oxy hóa và chống vi khuẩn, giúp ngăn ngừa sự phát triển của tế bào ung thư. Một loại saponin được tìm thấy trong rễ cây mạch môn có tác dụng ức chế khả năng sống của tế bào và gây ra chết tế bào của tế bào ung thư tuyến tụy trong ống nghiệm.

 - Tác động lên tim

Mạch môn có thể có tác dụng tích cực đối với sức khỏe tim mạch, bao gồm việc làm giảm huyết áp, giảm cholesterol, triglycerides trong máu và cải thiện chức năng tim.

 - Tác động lên gan 

Vài nghiên cứu sơ bộ cho thấy rằng mạch môn có thể có tác dụng bảo vệ gan và hỗ trợ quá trình chống oxy hóa trong cơ thể, giúp cải thiện chức năng gan.

 - Tác động lên thận

Ophiopogonin D - một thành phần có hoạt tính dược lý chính của cây mạch môn giúp cải thiện chức năng thận. Ngoài ra, với khả năng làm giảm căng thẳng và có tác dụng chống vi khuẩn, mạch môn có thể có tác dụng tốt đối với sức khỏe thận.

>> Tham khảo thêm: TOP 9 cây thuốc nam bổ thận tráng dương quý trong tự nhiên

 - Tác dụng trên da

Hoạt chất trong mạch môn có tác dụng chống vi khuẩn và chống viêm, có thể giúp điều trị các vấn đề da như viêm da cơ địa, mụn trứng cá và eczema. 

III. Liều dùng và cách dùng mạch môn

Trước khi sử dụng mạch môn hoặc bất kỳ loại thảo dược nào khác, luôn tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế có kinh nghiệm để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Mạch môn có thể sử dụng dưới nhiều dạng khác nhau, bao gồm dạng rễ sấy khô, chiết xuất nước, viên nén, hoặc dạng bột.

Vị thuốc mạch môn

Liều lượng cụ thể có thể thay đổi tùy thuộc vào mục đích sử dụng, tuổi, trạng thái sức khỏe và yếu tố cá nhân khác. Thông thường, liều lượng mạch môn cho người trưởng thành thường dao động từ 6 đến 12 gram mỗi ngày, chia thành 2 hoặc 3 lần sử dụng. Tuy nhiên, điều này có thể thay đổi theo chỉ định cụ thể của bác sĩ.

Mạch môn thường được sử dụng dưới dạng nước sắc hoặc nước chiết xuất. Bạn có thể đun sôi một số lượng rễ mạch môn trong nước khoảng 15-30 phút, sau đó lọc bỏ các bã và uống nước này. Một số người cũng thích sử dụng mạch môn dưới dạng trà hoặc củ mạch môn ngâm rượu.

IV. Một số bài thuốc từ cây mạch môn

Dưới đây là một số bài thuốc từ cây mạch môn mà bạn có thể tham khảo và áp dụng. Tuy nhiên, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng, tránh những tác dụng không mong muốn xảy ra.

Tham khảo một số bài thuốc từ cây mạch môn

4.1 Chữa ho và khó thở

• Nguyên liệu: 16g củ mạch môn, 4g các loại cam thảo,  đẳng sâm, gạo nếp sao vàng, đại táo và 8g bán hạ. 
• Thực hiện: Sắc chung tất cả nguyên liệu với 600ml nước cho đến khi còn lại khoảng 200ml, chia đều uống 3 lần/ngày.

>> Xem thêm: Cây rẻ quạt - Vị thuốc thanh nhiệt, giải độc, tiêu đờm, trị ho

4.2 Chữa chảy máu cam, thổ huyết

• Nguyên liệu: 500g củ mạch môn tươi.
• Thực hiện: Xay nhuyễn và lấy phần nước cốt. Cho thêm 1-2 thìa mật ong rồi uống 2 lần/ngày.

4.3 Chữa suy tim, hạ huyết áp

• Nguyên liệu: 16g củ mạch môn, 8g nhân sâm và 6g ngũ vị tử 
• Thực hiện: Sắc tất cả nguyên liệu với nước và uống trong ngày.

4.4 Trị viêm họng

• Nguyên liệu: 40g củ mạch môn khô và 20g hoàng liên. 
• Thực hiện: Giã nhuyễn nguyên liệu, trộn đều và thêm một thìa mật ong rồi vo tròn thành từng viên để dùng dần. Bảo quản trong lọ kín.

Mạch môn với khả năng hỗ trợ điều trị viêm họng, ho và khó thở, mạch môn đã được tích hợp vào công thức của TPBVSK Heviho, TPBVSK Siro Heviho - một phương pháp tự nhiên đặc biệt cho việc làm dịu và giảm các triệu chứng liên quan đến vấn đề hô hấp. Các hợp chất có trong mạch môn giúp làm giảm sưng viêm, làm thông thoáng đường hô hấp, đồng thời kích thích quá trình phục hồi tự nhiên của cơ thể.

4.5 Ngâm rượu

• Nguyên liệu: 30g củ mạch môn, 15g các loại sơn thù, kỷ tích, cẩu tử, đương quy, nhân sâm, thỏ ty tử, 1 cặp tắc kè, 2 lít rượu trắng 40 độ. 
• Thực hiện: Sơ chế các nguyên liệu và cắt thành từng khúc. Cho vào bình và đổ ngập rượu. Ngâm từ 3 tuần cho đến 1 tháng. Mỗi bữa chỉ dùng khoảng 20ml kẻo gây hại sức khỏe.

>> Xem thêm:

• Cây lá tiết dê: Đặc điểm, tác dụng và 5 bài thuốc "Đơn Giản Mà Hiệu Quả"
  
• Bạch hoa xà thiệt thảo - Công dụng đằng sau cái tên độc lạ
  
• Cây Đại (Hoa sứ): Đặc điểm, công dụng & bài thuốc chữa bệnh
  

V. Mạch môn có tác dụng phụ nào không?

Khi sử dụng quá liều hoặc không đúng cách, một số người có thể bị dị ứng với mạch môn, dẫn đến các triệu chứng như phát ban, ngứa, hoặc khó thở. Nếu bạn có tiền sử dị ứng với các loại thảo dược hoặc cây cỏ khác, nên thận trọng khi sử dụng mạch môn.

Ngoài ra, sử dụng mạch môn có thể gây ra các vấn đề tiêu hóa như buồn nôn, tiêu chảy, hoặc đau bụng, đặc biệt khi sử dụng liều cao hoặc dùng kéo dài.

Một số trường hợp, mạch môn có thể ảnh hưởng đến huyết áp và nhịp tim. Người có tiền sử bệnh tim mạch hoặc huyết áp cần theo dõi chặt chẽ khi sử dụng mạch môn.

Vậy thì để ngăn chặn các tác dụng phụ xảy ra, người dùng cần chú ý đến một số lưu ý sau:

• Chọn sản phẩm mạch môn từ nhà sản xuất đáng tin cậy và được kiểm định. Tránh mua các sản phẩm từ các nguồn không rõ nguồn gốc hoặc không chứa thông tin đầy đủ về thành phần.
• Tuân thủ liều lượng được khuyến nghị và không tự ý tăng hoặc giảm liều lượng mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ.
• Theo dõi cẩn thận các dấu hiệu phản ứng phụ khi sử dụng mạch môn. Nếu bạn gặp phải bất kỳ dấu hiệu không bình thường nào như dị ứng, đau bụng, hoặc khó thở, hãy ngưng sử dụng và tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Tránh sử dụng cây mạch môn nếu bạn đang mang thai hoặc cho con bú mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ. Ngoài ra, không sử dụng cây mạch môn nếu bạn có tiền sử dị ứng với nó hoặc các thành phần trong nó.
• Tuân thủ các hướng dẫn sử dụng đúng cách, bao gồm cách lấy và cách bảo quản sản phẩm, để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
• Thường xuyên theo dõi sức khỏe và báo cáo lại cho bác sĩ về bất kỳ thay đổi hoặc vấn đề sức khỏe nào khi sử dụng mạch môn.
• Không sử dụng mạch môn trong trường hợp bị tiêu chảy hoặc tỳ vị hư hàn.

Không sử dụng mạch môn cho người đang bị tiêu chảy

Nhớ rằng cây mạch môn, giống như các loại thảo dược khác, không phải lúc nào cũng thích hợp cho mọi người hoặc trong mọi tình huống. Việc tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng là cực kỳ quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

||Tham khảo bài viết khác:

• Cây Vọng Cách là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?
• Cây xạ can là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?
• Cây kim tiền thảo “Cứu tinh” hiệu quả cho người bị sỏi thận