Cây ngũ sắc, một loại cây cảnh phổ biến được yêu thích bởi vẻ đẹp rực rỡ với nhiều màu sắc khác nhau. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, ẩn chứa trong vẻ đẹp ấy là những giá trị y dược vô cùng quý giá.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ khám phá những bí mật về đặc điểm, thành phần, công dụng và các tác hại của cây ngũ sắc đến những bài thuốc quý từ loại cây này.
Tìm hiểu về cây ngũ sắc
Cây ngũ sắc là gì?
- Tên gọi khác: Cây hoa ngũ sắc, cây trâm ổi, cây mã anh đơn, hoa tứ quý, cây trâm anh, thơm ổi, ổi nho.
- Tên khoa học: Lantana camara L
- Họ: Cỏ voi ngựa (Verbenaceae)
Hình ảnh cây ngũ sắc họ cỏ voi ngựa (Verbenaceae)
Đặc điểm thực vật
- Cây ngũ sắc là một loại cây bụi thân nhỏ, thu hút bởi vẻ đẹp rực rỡ với nhiều màu sắc khác nhau. Chiều cao trung bình của cây khoảng 1 - 2 mét, tuy nhiên cũng có thể cao hơn tùy vào điều kiện sinh trưởng. Thân có dạng hình vuông, bề mặt được bao phủ bởi nhiều lớp lông nháp kèm theo cả gai nhỏ nhọn quặp xuống dưới. Toàn thân cây phát ra một mùi đặc trưng.
- Cây phát triển nhiều cảnh vươn dài. Lá màu xanh, mọc đối, thường có hình trái xoăn hoặc hình trái tim. Ở đầu lá nhọn, tròn ở dưới góc, mép lá hình răng cưa đều nhau.
- Hoa tụ tập thành cụm rực rỡ ở đầu cành hoặc đâm ra từ các kẽ lá. Tuy mọc cùng một chùm nhưng hoa lại có nhiều màu sắc khác nhau như cam, vàng, hồng cánh sen, đỏ hoặc hồng phấn.
- Quả của cây ngũ sắc thường ra vào tháng 4 - tháng 9, nó ở dạng quả bạch hình cầu, khi chín có màu đen. Bên trong quả có chứa 1 hoặc 2 hạt (vỏ cứng), bên ngoài hình dáng xù xì.
Khu vực phân bố
Theo các tài liệu khoa học, cây ngũ sắc có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ. Sau được du nhập và tìm thấy tại nhiều nước từ châu Phi, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha tới các nước châu Á như Trung Quốc, Philipin, Nhật Bản, Ấn Độ, Việt Nam.
Tại Việt Nam, cây ngũ sắc được trồng phổ biến, rộng rãi ở khắp các tỉnh thành trên cả nước, chủ yếu là để làm cảnh vì hoa của chúng rất đẹp và màu sắc sặc sỡ.
Cây ngũ sắc (cây trâm ổi) phân bố ở đâu?
Thu hái và chế biến
Các bộ phận của cây hoa ngũ sắc được thu hái quanh năm. Dược liệu sau khi đem về sẽ rửa sạch, có thể dùng ngay ở dạng tươi hoặc tích trữ bằng cách phơi hoặc sấy khô.
Thành phần hoá học
Tất cả các bộ phận của cây ngũ sắc đều chứa các thành phần hóa học có giá trị, cụ thể là:
- Trong lá tươi của cây mới phát triển có chứa 0,2% tinh dầu. Ở thời kỳ có hoa, lá sẽ có thêm 0,31 - 0,68% các chất lantaden và lantanin.
- Trong hoa khô có chứa 0,07% tinh dầu, 8% terpen bicyclic, 10 - 12% L-a-phelandren.
- Vỏ cây chứa 0,08% lantanin.
Độc tính của cây ngũ sắc
Cây ngũ sắc có độc không? Theo nghiên cứu, trong lá cây hoa ngũ sắc phát hiện ra một số chất độc như lantanin alkaloid, lantadene A. Nếu sử dụng với liều lượng cao (trên 30g) theo đường uống có thể gây bỏng rát dạ dày và ruột, từ đó làm giãn nở các cơ và khiến cho quá trình tuần hoàn máu bị rối loạn.
Tác dụng của cây hoa ngũ sắc đối với sức khỏe
Theo Y học cổ truyền
- Rễ cây ngũ sắc có tính lạnh, vị ngọt, hơi đắng giúp giải nhiệt, giảm sốt, trừ thấp, khu phong, tiêu thũng, chủ trị các chứng bệnh phong thấp, quai bị, chấn thương, sốt cao kéo dài.
- Lá ngũ sắc tính mát, vị đắng, có mùi hôi, có tác dụng thanh nhiệt, cầm máu, chủ trị vết thương chảy máu, chàm, ghẻ lở, thấp khớp, viêm da…
- Hoa ngũ sắc vị ngọt, tính mát giúp trị nóng trong, chữa ho ra máu, lao phổi, cao huyết áp…
Các tác dụng của cây ngũ sắc theo Y học cổ truyền
Theo Y học hiện đại
Theo Y học hiện đại, các bộ phận của cây ngũ sắc được biết đến với nhiều tác dụng quan trọng như:
- Giảm co thắt cơ trơn giúp cơ tử cung co giãn dễ dàng hơn.
- Làm giảm huyết áp và hoạt động tương tự như một chất kháng sinh, giúp giảm ho, hỗ trợ điều trị viêm họng.
- Kích thích tiểu tiện, thông tiểu, nhuận tràng rất tốt.
- Tiêu diệt một số chủng vi khuẩn gây bệnh nư salmonella typhi, Staphylococcus aureus hay Bacillus subtilis…
- Làm giảm khả năng hoạt động của một số vi nấm, đặc biệt là nấm trychophyton.
Một số bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh từ cây ngũ sắc
Điều trị cảm sốt, chứng ôn nhiệt mùa hè
Nguyên liệu: 15g hoa cây ngũ sắc
Cách thực hiện:
- Đem nguyên liệu đi rửa sạch.
- Sắc chung với 200ml nước.
- Đun cho đến khi nước trong nồi giảm còn 50ml rồi tắt bếp.
- Lọc lấy nước rồi uống hết 1 lần trong ngày.
- Dùng mỗi liệu trình trong vòng 5 ngày liên tục.
Cây hoa ngũ sắc chữa bệnh gì? Chữa trị viêm da
Nguyên liệu: 1 nắm hoa ngũ sắc tươi
Cách thực hiện:
- Đem hoa ngũ sắc rửa sạch nhiều lần với nước.
- Ngâm trong nước muối loãng khoảng 15 phút để khử vi khuẩn.
- Giã nát rồi lọc lấy nước cốt thoa trực tiếp lên vùng da bị viêm.
- Áp dụng mỗi ngày 2 - 3 lần.
Điều trị bệnh viêm da mẩn ngứa
Nguyên liệu: 100 - 200g cành và lá tươi ngũ sắc
Cách thực hiện:
- Lấy nguyên liệu rửa sạch rồi nấu với 1 - 2 lít nước.
- Để nguội rồi ngâm rửa vùng da bị bệnh.
- Mỗi ngày thực hiện 3 lần.
- Nếu diện tích vùng da bị ảnh hưởng rộng, bạn có thể pha thêm nước sạch để tắm.
Bài thuốc kháng viêm, điều trị quai bị
Nguyên liệu: 30g cành, lá, hoa ngũ sắc tươi
Cách thực hiện:
- Rửa sạch dược liệu với nước.
- Sắc với 300ml nước rồi chia thành 2 lần uống trong ngày.
- Dùng đều đặn mỗi ngày một thang đến khi bệnh thuyên giảm.
Điều trị kết hạch ở phổi, ho ra máu
Nguyên liệu: 20g hoa ngũ sắc tươi
Cách thực hiện:
- Cho dược liệu vào ấm rồi thêm 3 bát nước.
- Đun sôi sau đó vặn nhỏ lửa.
- Khi nước cạn còn ½ thì dừng.
- Chia nước thành 3 phần rồi uống vào sáng, trưa, tối.
Bài thuốc điều trị mụn nhọt lở loét
Nguyên liệu:
- 50g lá cây ngũ sắc
- 1 lát gừng tươi
- Vài hạt muối
Cách thực hiện:
- Rửa sạch lá cây ngũ sắc.
- Cho lá cây cùng gừng, muối hạt vào miệng nhai và giữ trong khoảng 10 phút.
- Từ từ nuốt phần nước để các hoạt chất kháng viêm, chống khuẩn có thể tiếp xúc với niêm mạc đường hô hấp.
Cây ngũ sắc chữa bệnh gì? Bài thuốc chữa đau bụng thổ tả
Nguyên liệu: 15 bông hoa ngũ sắc
Cách thực hiện:
- Rửa hoa ngũ sắc với nước muối và ngâm trong khoảng 15 phút.
- Đem hoa sắc chung với 400ml nước trong khoảng 10 phút.
- Thêm vài hạt muối ăn vào quậy tan rồi tắt bếp.
- Chia nước thuốc thành 2 lần rồi uống trong ngày.
Bài thuốc từ cây ngũ sắc chữa xương khớp ở các chi
Nguyên liệu:
- 15 rễ cây ngũ sắc khô
- 1 quả trứng vịt
- Rượu trắng
Cách thực hiện:
- Lấy rễ cây và trứng vịt nấu với nước và rượu theo tỷ lệ 1:1 trong 60 phút.
- Đem trứng bóc vỏ ăn và uống cả nước.
Bài thuốc điều trị đau đầu do thời tiết
Nguyên liệu: 30g rễ cây ngũ sắc
Cách thực hiện:
- Lấy rễ cây sắc cùng với 3 bát nước trong 10 phút.
- Chờ đến khi nước nguội rồi lọc lấy nước cốt.
- Chia uống làm 2 lần trong ngày.
Bài thuốc từ cây ngũ sắc chữa viêm xoang
Nguyên liệu: 1 ít cây ngũ sắc tươi
Cách thực hiện:
- Lấy dược liệu rửa sạch rồi để ráo nước.
- Giã nát và vắt lấy nước tẩm vào bông.
- Dùng bông ẩm đó nhét vào lỗ mũi bên đau khoảng 15 - 20 phút.
- Bông thuốc sẽ hút bớt dịch mủ trong xoang mũi tạo cảm giác dễ chịu.
Ngoài ra, Cây Ngũ Sắc còn được sử dụng trong Vương Bảo New giúp giảm nguy cơ và hạn chế sự phát triển của u phì đại tiền liệt tuyến, cải thiện các rối loạn tiểu tiện ở nam giới có u xơ tiền liệt tuyến, nam giới ở tuổi trung và cao niên có các triệu chứng rối loạn tiểu tiện như: tiểu đêm, tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu không hết, tiểu nhiều lần, tia nước tiểu yếu.
Bài thuốc trị chứng đau răng do phong toả
Nguyên liệu:
- 30g rễ cây ngũ sắc
- 35g thạch cao
Cách thực hiện:
- Cho nguyên liệu vào sắc với nước uống.
- Mỗi ngày ngậm 3 lần, mỗi lần ngậm 1 ngụm trong miệng khoảng 10 phút.
- Súc miệng trước khi nhổ ra.
Bài thuốc cầm máu, sát khuẩn
Nguyên liệu: Lá và hoa cây ngũ sắc, gừng tươi với tỷ lệ 3:1
Cách thực hiện:
- Lấy nguyên liệu phơi khô rồi xay nhuyễn thành bột mịn.
- Cho vào hũ thuỷ tinh dùng dần.
- Mỗi lần sử dụng lấy 1 ít rồi rắc lên chỗ bị thương.
- Dùng băng y tế băng lại.
- Mỗi ngày thay băng một lần đến khi vết thương khô lại.
Lưu ý cần biết khi dùng cây ngũ sắc
- Lưu ý phân biệt hoa ngũ sắc với cây cỏ ngũ sắc (cây cỏ hôi, hoa cứt lợn) để tránh sử dụng nhầm.
Tránh nhầm lẫn giữa cây ngũ sắc với cây cứt lợn
- Tuyệt đối không sử dụng lá cây ngũ sắc ở liều cao liên tục nhiều ngày vì có thể dẫn đến những tác dụng phụ nguy hiểm cho sức khỏe.
- Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
- Cây ngũ sắc có thể tương tác với một số loại thuốc khác, do đó cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc bạn đang sử dụng trước khi dùng.
Có thể nói, cây ngũ sắc là một loại cây quý với nhiều ý nghĩa và công dụng hữu ích cho sức khỏe. Cây có thể được sử dụng để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau như: xương khớp, da liễu, hô hấp,... Tuy nhiên, cần lưu ý sử dụng cây đúng cách và theo dõi tình trạng sức khỏe khi sử dụng. Hy vọng những thông tin trên đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về loài cây này và có thể sử dụng loại cây này một cách hiệu quả.
Xem thêm:
Cập nhật lúc: 2024/06/29
