Cây râu mèo là dược liệu được sử dụng phổ biến trong Đông y để chữa bệnh. Với thành phần đa dạng và tác dụng dược lý có tác dụng lợi tiểu, thanh nhiệt… hiệu quả.
I. Cây râu mèo là cây gì?
- Tên Tiếng Việt: Râu mèo, cây bông bạc, cây mao trao thảo;
- Tên khoa học: Orthosiphon aristatus
- Chi (genus): Orthosiphon
- Họ (familia): Lamiaceae
- Đặc điểm tự nhiên
- Cây thân thảo nhiệt đới đặc trưng, cao khoảng 60cm, trung bình khoảng 30cm. Cây ít phân nhánh, có mép và rãnh dọc, bề mặt phủ nhiều lông mịn khi non có màu xanh, khi già chuyển dần sang màu tím.
- Lá đơn độc, mọc đối, cuống lá ngắn, lá dài khoảng 5cm, rộng khoảng 2 - 3cm, có răng cưa ở ⅔ mép và có màu xanh đậm ở cả 2 mặt. Các gân chính có lông.
- Cụm hoa mọc thành chùm ở đầu cành, đầu ngọn gồm 6 - 10 vòng, mỗi vòng có 6 hoa màu trắng hoặc màu hoa oải hương.
- Nhụy hoa phát triển ra ngoài, có chiều dài gấp đôi chiều dài của cánh hoa. bộ nhụy và bao phấn có màu tím.
- Tràng hoa hình ống hẹp, dài 2cm, hơi cong và môi trên chia 3 thùy. Dược liệu có vị hơi đắng, hơi mặn, mùi thơm đặc trưng.
- Quả vuông, có kích thước nhỏ, da hơi nhăn.
Hình ảnh cây râu mèo
- Phân bố, thu hái và chế biến
- Phân bố: Trên thế giới có khoảng 40 loài Orthosiphonis, phân bố ở các vùng nhiệt đới châu Á, châu Phi,... Tại Việt Nam, cây phân bố ở các nơi như Lâm Đồng, Thanh Hóa, Phú An,...
- Sinh thái: Cây ưa ẩm, ưa sáng, chịu bóng râm và thường mọc trên đất nhiều mùn ven rừng, gần mặt nước. Cây sinh trưởng mạnh vào mùa xuân, hạ, bắt đầu tàn vào mùa đông. Đặc biệt, cây có thể tái sinh cành khỏe ngay cả khi cành bị chặt. Cây thích hợp với nhiều loại đất, không chịu úng.
- Thời điểm thu hoạch tốt nhất: Khoảng vào tháng 9 khi cây bắt đầu ra hoa và chứa dược tính tốt nhất. Nên khu hoạch cây khi đang phát triển mạnh, không quá non, không quá già. Dược liệu đã qua sơ chế cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng, tránh ánh nắng trực tiếp.
- Bộ phận sử dụng
Cây râu mèo sau khi được sơ chế và chế biến thành vị thuốc
Toàn cây lấy làm thuốc, rửa sạch loại bỏ bụi bẩn, tạp chất, thái nhỏ rồi phơi nắng hoặc sấy khô.
>> Xem thêm: Uy linh tiên là cây gì? Đặc điểm, công dụng
II. Tác dụng của râu mèo trong y học cổ truyền, hiện đại
Râu mèo có tác dụng gì trong y học cổ truyền và y học hiện đại
2.1 Trong y học cổ truyền
Theo Đông y, râu mèo có vị ngọt, hơi đắng, nhạt, tính mát, có tác dụng lợi niệu, thanh nhiệt, trừ thấp,... Vì vậy nó thường được dùng trong các bài thuốc lợi tiểu, thông mật. Ứng dụng trong các bệnh như sỏi túi mật, sỏi thận, viêm túi mật, uống trị viêm thận cấp, viêm bàng quang,...
2.2 Theo y học hiện đại
Thành phần của lá râu mèo có chứa một ít alkaloid, saponin, tinh dầu, tanin, axit hữu cơ cùng dầu béo. Trong đó, hoạt tính là do hàm lượng cao của kali và một glycosid đắng orthosiphonin. Dưới đây là một số tác dụng được biết đến của loại cây này như:
Râu mèo có tác dụng gì trong y học hiện đại
- Lợi tiểu: Dịch chiết từ râu mèo bằng được tiêm truyền tĩnh mạch có tác dụng tăng cường bài tiết nước tiểu cùng các chất điện giải như Cl, K+, Na+,... Râu mèo với khả năng lợi tiệu, giảm lắng đọng sỏi, chiết xuất râu mèo đã được Dược Thái Minh áp dụng trong công thức của viên uống Vương Bảo Hoàn và đã được chứng minh lâm sàng vè hiệu quả giảm nguy cơ sỏi tiết niệu.
- Bệnh sỏi thận, thận: Cây râu mèo khô có tác dụng kiềm hóa máu sự có mặt của hoạt chất orthosiphonin và muối kali giúp giữ acid uric và muối urat ở dạng hòa tan. Điều này giúp phòng ngừa sự lắng đọng của chúng để tạo thành sỏi thận. Khi kết hợp với tính năng lợi tiểu thì dược liệu này được dùng để phòng và điều trị sỏi thận.
- Trị đau nhức do bệnh gout: Do vị thuốc này có tác dụng kháng viêm, thông tiểu nên rất tốt cho người bệnh gout. Bởi một số thành phần hóa học trong vị thuốc này có thể làm giảm lượng clorua, ure và axit uric trong cơ thể. Râu mèo chứa các thành phần có tác dụng lợi tiểu và giúp cơ thể đào thải acid uric hiệu quả hơn, từ đó làm giảm mức acid uric trong máu. Nhờ khả năng này, râu mèo hỗ trợ hạn chế và giảm nguy cơ viêm khớp do gout. TPBVSK Thống Phong Thái Minh ứng dụng tinh chất râu mèo để mang lại hiệu quả hỗ trợ điều trị gout một cách tự nhiên và an toàn. Sử dụng viên uống này đều đặn có thể giúp người bệnh giảm triệu chứng và ngăn ngừa tái phát.
- Hạ huyết áp: Dịch chiết từ lá cây râu mèo có tác dụng hạ huyết áp, đặc biệt là hạ huyết áp tâm thu do tác dụng giãn mạch, giảm hậu gánh của tim và lợi tiểu. Theo nghiên cứu trên chó bằng đường tiêm truyền tĩnh mạch với liều 0,179g/kg cho thấy nó có tác dụng hạ huyết áp và giảm tần số hô hấp.
- Hạ đường huyết: Dịch chiết râu mèo có tác dụng kích thích sự hình thành glycogen ở gan, giúp hạ đường huyết ở những bệnh nhân đái tháo đường. Ngoài ra, thành phần acid ursolic trong râu mèo còn làm giảm đường huyết nên được dùng để trị đái tháo đường.
- Tăng sức đề kháng: Hoạt chất flavonoid có trong râu mèo có tác dụng chống oxy hóa, chống lại các gốc tự do gây tổn hại cho tế bào, hệ miễn dịch của cơ thể. Vì vậy, nó còn có tác dụng chống lại sự oxy hóa, tăng sức đề kháng của cơ thể.
>> Xem thêm: Cây nhọ nồi có tác dụng gì? 12 Công dụng mà có thể bạn chưa biết
III. Bài thuốc hỗ trợ sỏi thận, lợi tiểu, giải độc
Bài thuốc sử dụng dược liệu từ cỏ râu mèo
3.1 Hỗ trợ sỏi thận, sỏi niệu
- Dược liệu: Râu mèo 10g, rửa sạch hãm với nước sôi như trà.
- Uống ngày 2 lần trước bữa ăn khoảng 15 phút.
>> Xem thêm: Những cây thuốc nam trị sỏi thận nổi tiếng trong dân gian
3.2 Lợi tiểu, tiểu khó, tiểu không kiểm soát
- Dược liệu: Râu mèo tươi 40g, thài lài trắng 30g, hoạt thạch 6g.
- Rửa sạch mỗi vị thuốc, sắc uống ngày 2 - 3 lần cho đến khi hết triệu chứng.
3.3 Hỗ trợ trị bệnh gan, thanh nhiệt, giải độc
- Râu mèo khô, chó đẻ, cỏ lưỡi rắn, cỏ mực mỗi loại 30g; atiso 20g
- Rửa sạch các dược liệu rồi sắc uống ngày 2 - 3 lần. Uống đều đặn trong 3 tuần, nghỉ 1 tuần, dùng trong 3 tháng.
IV. Sử dụng râu mèo tươi và khô vào chữa bệnh
Cách sử dụng râu mèo tươi và khô
- Râu mèo tươi: thường dùng cành lá mang hoa cánh lá mang hoa khi mới chớm nở hoặc chưa nở với liều từ 20 - 60g.
- Cây râu mèo khô: Từ 12 - 30g/ ngày dưới dạng thuốc sắc, pha như dạng trà hoặc chế biến thành cao. Nó thường dùng đơn độc hoặc phối với các vị thuốc khác để tăng hiệu quả trong việc điều trị. Lưu ý, cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc khi sử dụng.
- Lưu ý:
- Với liều lượng thông thường, cây râu mèo không gây độc cấp tính. Tuy nhiên, những nghiên cứu đã phát hiện ra rằng sử dụng liều lượng cao sẽ ảnh hưởng tới sự cân bằng của ion Na+, K+,... cùng các chất hóa học khác. Vì vậy, không nên sử dụng râu mèo trong thời gian dài.
- Phụ nữ có thai, nhất là trong 3 tháng đầu cần thận trọng khi sử dụng các vị thuốc.
Râu mèo là vị thuốc nam được sử dụng rộng rãi với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, việc sử dụng đúng cách và đúng bệnh vô cùng quan trọng, vì vậy người dùng cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng loại cây này.
||Tham khảo bài viết khác:
Cập nhật lúc: 2024/07/01
