Cây trái nổ (sâm tanh tách) là loài cây mọc hoang phổ biến ở Việt Nam. Đây là loài cây gắn liền với tuổi thơ của nhiều trẻ em và cũng là cây thuốc quý trong điều trị. Ở bài viết dưới đây, chúng tôi sẽ cung cấp các thông tin chi tiết về đặc điểm, công dụng và cách sử dụng hiệu quả loại thảo dược này.
Cây trái nổ (sâm tanh tách) là gì?
Thông tin chung về cây trái nổ
- Tên thường gọi: Cây sâm tanh tách, cây sâm đất, cây tanh tách, cây nổ.
- Tên khoa học: Ruellia tuberosa L.
- Họ: Ô rô (Acanthaceae).
Thông tin chung về cây trái nổ (Ruellia tuberosa L.)
Đặc điểm thực vật
- Trái nổ là cây thực vật nhỏ, có chiều cao trung bình từ 20 - 50cm (một số cây cao đến 80cm). Thân cây nhỏ, vuông, có màu lục pha tím đỏ và phủ lông bên ngoài.
- Lá cây hình bầu dục và mọc đối xứng nhau. Ở mép lá có rìa lông cứng, mặt trên lá được bao phủ một lớp lông thưa.
- Rễ cây trái nổ mọc thành củ, màu vàng nâu và có hình dạng tròn dài.
- Hoa lớn, mọc ở ngọn hoặc ở nách lá. Hoa gồm 5 cánh màu xanh tím.
- Quả nang, khi chín sẽ có màu nâu đen. Khi bị ướt, nó sẽ nổ và bắn tung ra bên ngoài những hạt đen, dẹt.
- Mùa hoa nở thường vào 6 - 7, quả vào tháng 8 - 10.
Bộ phận dùng: Toàn bộ cây (Herba Ruelliae Tuberosae).
Toàn bộ bộ phận của cây trái nổ được sử dụng làm dược liệu
Khu vực phân bố
Cây trái nổ có nguồn gốc từ các nước châu Mỹ, có khí hậu nhiệt đới và hiện tại cây đã được di thực vào Việt Nam. Ở nước ta, cây sâm tanh tách thường mọc hoang ở bìa rừng, ven đường hoặc có thể trồng làm cảnh.
Thu hái - chế biến
Cây trái nổ được thu hái quanh năm. Sau khi thu hoạch toàn bộ cây về có thể dùng tươi hoặc đem phơi khô làm dược liệu. Tuy nhiên, phần rễ của cây là bộ phận được dùng nhiều nhất.
>> Trái chùm ruột là quả gì? 7+ Tác dụng chữa bất ngờ
Thành phần hoá học
Cây trái nổ có chứa nhiều thành phần bao gồm các dược chất và khoáng chất như leucine, glycine, valin, tyrosin. Ngoài ra, trong thân và rễ cây còn chứa các chất như campesterol, lupeol, stigmasterol, sitosterol, hentriacontane.
Rễ cây trái nổ chứa nhiều hoạt chất như lupeol, sitosterol…
Công dụng của cây trái nổ đối với sức khỏe
Theo y học cổ truyền
Trong Đông y, rễ của cây trái nổ có vị ngọt, cay, tính mát. Còn lá cây có vị cay, tính lạnh, hơi đắng và chứa ít độc tố, được dùng để thanh nhiệt và giải độc, lợi tiểu, giúp cải thiện sự hoạt động của hệ tiết niệu. Đồng thời có thể làm thuốc bổ và được ứng dụng trong điều trị các bệnh như viêm tá tràng, viêm loét dạ dày, sỏi thận và sỏi bàng quang.
Bên cạnh đó, hạt trái nổ còn được sử dụng bên ngoài để điều trị vết thương, mụn nhọt và nứt nẻ da.
Theo y học hiện đại
- Tác dụng chống oxy hóa: Cây trái nổ có tác dụng gì? Theo một vài nghiên cứu cho thấy, rễ cây trái nổ có tác dụng chống oxy hóa và giúp chống lại các gốc tự do trong cơ thể.
- Hoạt tính kháng khuẩn: Ngoài tính chống oxy hóa, các chuyên gia còn tìm thấy nhiều chiết xuất khác nhau từ các bộ phận của cây quả nổ có tác dụng kháng khuẩn đáng kể. Vì vậy, cây được dùng trong điều trị nhiễm khuẩn đường tiết niệu, răng miệng…
- Tác dụng hạ đường huyết: Kết quả nghiên cứu cho thấy chiết xuất methanolic từ toàn cây trái nổ có khả năng làm giảm lượng đường huyết ở thỏ.
- Tác dụng trên dạ dày: Một nghiên cứu trên chuột cho thấy chiết xuất từ rễ cây trái nổ, đặc biệt là hoạt chất Bergenin, có khả năng bảo vệ niêm mạc dạ dày, chống lại loét dạ dày.
- Đối với hệ tim mạch: Chiết xuất Bergenin thử nghiệm trên chuột cho thấy khả năng làm ổn định nhịp tim và giảm lượng lipid trong máu ở liều lượng 200mg/kg thể trọng mỗi ngày. Bergenin cũng có tác dụng làm giảm lipid trong máu và phòng tránh tình trạng xơ vữa động mạch ở một số con chuột thí nghiệm bị chứng tăng lipid máu.
- Tác dụng chống ung thư: Kết quả nghiên cứu chiết xuất từ thân và lá cây cho thấy tiềm năng chống lại ung thư gan. Chiết xuất methanol từ thân cây trái nổ cũng cho thấy tác dụng tương tự đối với ung thư vú.
Cách dùng - Liều dùng
Cây trái nổ nên dùng 10 - 20g mỗi ngày ở dạng thuốc sắc. Ngoài ra có thể dùng rễ cây trái nổ ngâm rượu uống. Riêng đối với hạt nổ, người ta thường ngâm nước cho hạt nở ra, khi có chất keo nhầy rồi sẽ dùng nó đắp lên các vết thương hay mụn nhọt.
Cây trái nổ trị bệnh gì? Một số bài thuốc chữa hiệu quả
Hỗ trợ điều trị thận hư suy
Nguyên liệu: 20g cây muối, 20g cây mực, 20g cây trái nổ, 20g cây quýt gai.
Cách thực hiện:
- Lấy các dược liệu trên phơi khô rồi sắc với 1,5 lít nước.
- Đun đến khi cạn còn 700ml thì tắt bếp.
- Chia nước uống thành nhiều lần uống và dùng trong ngày.
- Duy trì liên tục trong 30 ngày để cải thiện tình trạng.
> Những cây thuốc nam trị sỏi thận nổi tiếng trong dân gian
Điều trị cảm sốt
Nguyên liệu: 12g cây trái nổ.
Cách thực hiện:
- Lấy cây trái nổ đem thái nhỏ rồi hãm lấy nước uống.
- Dùng thuốc khoảng 1 - 3 ngày sẽ thấy tình trạng sốt được cải thiện.
> Cây thiên đầu thống – Giảm đau, kháng viêm, hạ sốt
Chữa chứng run chân tay, mệt mỏi
Nguyên liệu: 8g dây đau xương, 8g rễ trái nổ.
Cách thực hiện:
- Lấy dược liệu đem sắc thành thuốc uống.
- Mỗi ngày dùng 1 thang.
Chữa tiểu đường type 2
Nguyên liệu: 25g toàn bộ cây khô, 75g cây tươi.
Cách thực hiện:
- Lấy toàn bộ cây trái nổ sắc thành nước uống.
- Chia nước thuốc thành nhiều lần uống trong ngày.
Điều trị viêm nhiễm đường tiết niệu
Nguyên liệu: 25 - 45g cây trái nổ khô.
Cách thực hiện:
- Lấy 25g trái nổ khô sắc thành nước để riêng.
- Dùng thêm 20g tán thành bột mịn.
- Uống thuốc bột cùng với nước sắc vào buổi sáng sớm ngay khi ngủ dậy.
>> Kê nội kim (màng mề gà) - Vị thuốc chữa tiêu hóa, tiết niệu
Trị bệnh sỏi thận
Nguyên liệu: 15g cây dứa dại, 15g rễ cỏ tranh, 20g cây kim tiền thảo, 20g cây nổ.
Cách thực hiện:
- Đem hết dược liệu trên sắc với 1,5 lít nước.
- Đun đến khi nước cạn còn 1 lít rồi chia thành nhiều lần uống trong ngày.
Chữa chứng nóng sốt gây khát nước
Nguyên liệu: 6g rễ cây trái nổ.
Cách thực hiện:
- Lấy dược liệu sắc với 200ml nước.
- Đun đến khi cạn còn 50ml rồi uống trong ngày.
Chữa ghẻ lở bị nhiễm trùng tụ cầu gây mủ
Nguyên liệu: Thân cây quả nổ
Cách thực hiện:
- Đem thân cây đốt thành than rồi tán thành bột mịn.
- Rắc trực tiếp lên vết thương.
Chữa chứng cao huyết áp
- Nguyên liệu: 12g hoa tươi hoặc khô.
- Cách thực hiện: Cho hoa tươi vào sắc với nước và uống hàng ngày.
Chữa viêm lợi gây đau nhức răng
Nguyên liệu: Rễ cây nổ
Cách thực hiện:
- Đem dược liệu sắc lấy nước đặc.
- Lấy nước đó súc miệng và nhổ đi.
Những lưu ý khi sử dụng cây trái nổ
- Trước khi sử dụng cây trái nổ làm thuốc, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn cụ thể về liều lượng, thời gian sử dụng và những lưu ý cần thiết.
- Phụ nữ mang thai tuyệt đối không được sử dụng cây trái nổ dưới bất kỳ hình thức nào vì có thể gây nguy hiểm cho thai nhi.
- Cây trái nổ có tính hàn, do đó không phù hợp với những người có thể trạng hư hàn.
- Cần thận trọng khi sử dụng cây trái nổ để điều trị cao huyết áp và tiểu đường. Việc sử dụng cây này không thể thay thế hoàn toàn cho các loại thuốc điều trị mà bạn đang sử dụng. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi kết hợp sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
Cây trái nổ là một loại thảo dược quý với nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Tuy nhiên, cần chú ý sử dụng đúng cách và liều lượng để đảm bảo an toàn và đem lại hiệu quả. Hy vọng những thông tin hữu ích trên đây đã giúp bạn hiểu rõ hơn về loài cây này.
Cập nhật lúc: 2024/07/03
