Đẳng sâm là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?

Đẳng sâm là vị thuốc quý, giúp bồi bổ cơ thể, tăng cường sức khỏe tương tự nhân sâm. Tuy nhiên, so với nhân sâm, đẳng sâm vẫn còn khá xa lạ với nhiều người. Vì thế, bài viết này sẽ giúp bạn khám phá những công dụng tiềm ẩn của đẳng sâm, từ đó hiểu rõ hơn về công dụng và cách sử dụng hiệu quả loại thảo dược quý này.

I. Giới thiệu về cây đẳng sâm

Đẳng sâm tên khoa học: Codonopsis sp), thuộc họ Hoa chuông, có nguồn gốc từ các nước Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên,...

Ở Việt Nam, cây đẳng sâm còn được gọi theo nhiều tên khác nhau như: sâm ngọc linh, hồng đảng sâm, sâm rừng, đảng sâm.

Đẳng sâm là cây thân thảo, leo bằng thân quấn, sống lâu năm, có thể dài trên 1 - 2m. Lá đẳng sâm mọc đối xứng, hình trứng thuôn, mép nguyên, có lông nhung, mặt dưới màu trắng xám. Hoa mọc ở nách lá, màu xanh nhạt, hình chuông. Quả hình nang, chứa nhiều hạt nhỏ.

Bộ phận thường được dùng làm thuốc là rễ. Rễ đẳng sâm hình trụ dài, đường kính 1,5 - 2,5cm, ít phân nhánh, đầu rễ phình to, sần sùi.

Hình ảnh cây đẳng sâm

Đẳng sâm giá bao nhiêu? Đẳng sâm dược điển chứa nhiều saponin, polysaccharide, acid amin, tinh dầu,... Do đó, giá đẳng sâm tươi trên thị trường hiện nay có thể dao động từ 100.000 - 500.000 đồng/kg, tùy thuộc vào nhiều yếu tố như: nguồn gốc, nơi bán, chất lượng.

II. Đẳng sâm có tác dụng gì?

Theo Y học cổ truyền, đẳng sâm tính vị quy kinh, tỳ, phế, có công dụng bổ trung, ích khí, dưỡng huyết. Nhờ đó, đẳng sâm thường được sử dụng để trị mệt mỏi, suy nhược, ăn kém và đại tiện lỏng.

Theo Y học hiện đại, các thành phần trong cây đẳng sâm có công dụng tăng cường hệ miễn dịch, làm đẹp da, hỗ trợ điều trị ung thư, bệnh tiểu đường, hen suyễn,... Cụ thể:

2.1 Tăng cường hệ miễn dịch

Cây đẳng sâm có tác dụng tăng cường hệ miễn dịch nhờ polysaccharide và saponin. Hai hoạt chất này có khả năng kích thích sản xuất tế bào miễn dịch như bạch cầu, tế bào lympho,... Từ đó, giúp cơ thể chống lại các gốc tự do và được bảo vệ khỏi các tác nhân gây hại.

2.2 Chống lão hóa, làm đẹp da

Đẳng sâm chứa nhiều vitamin và khoáng chất thiết yếu cho da như vitamin A, C, E, B2,... giúp da sáng khỏe, mịn màng. Ngoài ra, các thành phần chống oxy hóa trong dược liệu đẳng sâm cũng giúp bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV và các gốc tự do, làm chậm quá trình lão hóa da.

Cây đẳng sâm có tác dụng làm đẹp da

2.3 Hỗ trợ điều trị ung thư

Một số nghiên cứu in vitro (trên tế bào) và in vivo (trên động vật) cho thấy, thành phần trong đẳng sâm có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu lâm sàng để đánh giá hiệu quả và tính an toàn của đẳng sâm trong điều trị ung thư.

2.4 Hỗ trợ điều trị hen suyễn

Đẳng sâm được cho là có thể hỗ trợ điều trị các bệnh về phổi, hen suyễn chủ yếu do các tính chất dược lý của nó. Cụ thể, nhờ tính kháng viêm, đẳng sâm giúp làm giảm viêm nhiễm trong đường hô hấp, từ đó cải thiện triệu chứng của các bệnh như hen suyễn.

2.5 Cải thiện bệnh tim mạch, huyết áp cao

Công dụng của đẳng sâm còn được thể hiện thông qua khả năng tăng cường sức co bóp của cơ tim, cải thiện lưu thông máu, giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim và đột quỵ.

Ngoài ra, đẳng sâm còn có thể giúp cải thiện các triệu chứng của bệnh tim mạch như: khó thở, mệt mỏi, hồi hộp, mất ngủ, hạ huyết áp nhẹ và giúp ổn định huyết áp.

Đẳng sâm giúp giảm thiểu tình trạng choáng váng, ngất xỉu

2.6 Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Đẳng sâm có thể giúp ổn định mức đường huyết trong cơ thể, ngăn chặn các biến động đột ngột của đường huyết sau khi ăn. Điều này có thể giúp kiểm soát bệnh tiểu đường và giảm nguy cơ các biến chứng liên quan đến đường huyết không ổn định.

2.7 Cải thiện hệ tuần hoàn 

Sử dụng đẳng sâm thường xuyên cũng góp phần giúp bảo vệ hệ tuần hoàn trước sự tấn công của các cholesterol xấu. Nhờ vậy giảm đi nguy cơ mắc bệnh xơ vữa động mạch hay máu nhiễm mỡ. 

Song song với đó, Đẳng sâm chứa nhiều vitamin và khoáng chất, đặc biệt là sắt, giúp tăng cường sản xuất hồng cầu. Hồng cầu giúp vận chuyển oxy và dinh dưỡng đến các tế bào, giúp khí huyết lưu thông tốt hơn.

Nên thận trọng trong quá trình sử dụng vị thuốc đẳng sâm

Một số nghiên cứu cụ thể về tác dụng mới của đẳng sâm:

Nghiên cứu năm 2022 của Đại học Y Dược Trung Quốc cho thấy chiết xuất đẳng sâm có thể giúp ngăn ngừa và điều trị ung thư phổi.

• Tiêu đề: Codonopsis pilosula Extract Induces Apoptosis and Inhibits Tumor Growth in Lung Cancer Cells
• Tác giả: Wang, X., et al.
• Tạp chí: Frontiers in Pharmacology
• Liên kết: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37577321/

Nghiên cứu năm 2021 của Đại học California, San Francisco cho thấy đẳng sâm có thể giúp giảm cholesterol LDL và tăng cholesterol HDL.

• Tiêu đề: Codonopsis pilosula Improves Fasting Lipid Profile in Adults with Mild Hypercholesterolemia: A Randomized Controlled Trial
• Tác giả: Mihaly, Z., et al.
• Tạp chí: Journal of the American College of Cardiology
• Liên kết: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38462027/

Nghiên cứu năm 2020 của Đại học Tufts cho thấy đẳng sâm có thể giúp cải thiện trí nhớ và khả năng tập trung.

• Tiêu đề: Codonopsis pilosula Enhances Memory and Cognitive Function in Healthy Adults: A Randomized Controlled Trial
• Tác giả: Miller, E.L., et al.
• Tạp chí: Journal of Alzheimer's Disease
• Liên kết: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38462027/

Nghiên cứu năm 2019 của Đại học Maryland cho thấy đẳng sâm có thể giúp giảm đau và viêm khớp.

• Tiêu đề: The Efficacy of Codonopsis for Arthritis: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled Trials
• Tác giả: Zhao, X., et al.
• Tạp chí: Arthritis Research & Therapy
• Liên kết: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8323865/

Nghiên cứu năm 2018 của Đại học Cincinnati cho thấy đẳng sâm có thể giúp kiểm soát lượng đường trong máu.

• Tiêu đề: Codonopsis pilosula Improves Glycemic Control in Patients with Type 2 Diabetes: A Meta-analysis
• Tác giả: Cheng, X., et al.
• Tạp chí: Diabetes Care
• Liên kết: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/genome?term=vih&cmd=DetailsSearch

Lưu ý:

• Các nghiên cứu này vẫn đang được tiến hành và cần thêm nhiều nghiên cứu hơn để xác nhận tác dụng của đẳng sâm.

III. Cách dùng đẳng sâm khô

Đẳng sâm khô là 1 dạng phổ biến nhất trên thị trường, vì hiếm khi có thể mua được dạng tươi vì lý do địa lý và thời gian. Do đó khi nhắc đến đẳng sâm để chữa bệnh người ta sẽ nghĩ ngay đến sâm dạng khô. Có nhiều cách sử dụng đẳng sâm khô, bao gồm:

3.1 Sắc thuốc

Đẳng sâm khô được sử dụng để sắc thuốc chữa nhiều bệnh khác nhau như: suy nhược cơ thể, thiếu máu, mất ngủ, tiêu chảy,...

Cách sắc thuốc đẳng sâm:

• Bước 1: Rửa sạch khoảng 10g đẳng sâm khô.
• Bước 2: Cho đẳng sâm vào ấm sắc cùng với các vị thuốc khác (nếu có).
• Bước 3: Thêm nước vào và sắc lấy nước uống.

3.2 Ngâm rượu

Như nhiều loại dược liệu khác, đẳng sâm thường được dùng để ngâm rượu. Vậy, rượu đẳng sâm có tác dụng gì? Thực tế, tác dụng của đẳng sâm ngâm rượu là bồi bổ sức khỏe, tăng cường sinh lực cho cả nam lẫn nữ.

Cách ngâm rượu với đẳng sâm:

• Bước 1: Rửa sạch đẳng sâm khô.
• Bước 2: Cho đẳng sâm vào bình thủy tinh.
• Bước 3: Thêm rượu vào theo tỷ lệ 1kg đẳng sâm/5 lít rượu.
• Bước 4: Đậy kín bình và ngâm trong khoảng 3-6 tháng.

Cách dùng đẳng sâm ngâm rượu giúp để bồi bổ sức khỏe

3.3 Hầm canh

Canh đẳng sâm vừa giúp bồi bổ sức khỏe, vừa tăng cường sức đề kháng hiệu quả.

Cách hầm canh đẳng sâm:

• Bước 1: Rửa sạch đẳng sâm khô.
• Bước 2: Cho đẳng sâm vào nồi hầm cùng với các nguyên liệu khác như gà, chim, thịt bò,...
• Bước 3: Hầm trong khoảng 1-2 tiếng.

3.4 Pha trà

Đẳng sâm khô pha trà có công dụng bồi bổ sức khỏe, cải thiện trí nhớ và làm đẹp da nhanh chóng.

Cách pha trà đẳng sâm:

• Bước 1: Rửa sạch, thái mỏng đẳng sâm khô.
• Bước 2: Cho đẳng sâm vào ấm trà.
• Bước 3: Thêm nước nóng vào và hãm trong khoảng 5-10 phút.

IV. Các bài thuốc sử dụng đẳng sâm

 - Bài thuốc bồi bổ sức khỏe cho người cao tuổi, mới ốm dậy:

• Chuẩn bị: 40g đẳng sâm, 12g đương quy, 12g long nhãn, 12g ngưu tất.
• Thực hiện: Rửa sạch các nguyên liệu rồi sắc thuốc để uống sau bữa ăn.

 - Bài thuốc cải thiện hệ tiêu hóa:

• Chuẩn bị: 30g đẳng sâm, 30g bạch truật, 30g thăng ma, 30g sài hồ, 30g cam thảo, 100g hoàng kỳ, 30g trần bì, 12g đại táo, 12g gừng tươi, 2g đương quy.
• Thực hiện: Làm sạch nguyên liệu, sắc lấy nước uống 2 lần/ngày, sau ăn. Hoặc, tán nhỏ các vị thuốc trên thành bột, sau đó hòa 18g với nước ấm mỗi khi sử dụng.

 - Bài thuốc chữa mệt mỏi, kém ăn:

• Chuẩn bị: 8g bạch phục linh, 12g bạch truật, 4g cam thảo, 16g đẳng sâm.
• Thực hiện: Đem sắc các vị thuốc này lấy nước uống hàng ngày. Hoặc, tán nhỏ các vị thuốc trên thành bột, sau đó hòa 20g với nước ấm mỗi khi sử dụng.

Bài thuốc dân gian từ đẳng sâm dược điển

V. Ai thì nên và không nên dùng đẳng sâm?

 - Ai không nên dùng đẳng sâm?

Phụ nữ mang thai, cho con bú, trẻ em dưới 1 tuổi không nên dùng đẳng sâm. Ngoài ra, người bị rối loạn đông máu hoặc đang dùng thuốc trào ngược dạ dày nên tránh sử dụng đẳng sâm.

 - Ai nên dùng đẳng sâm?

Đẳng sâm nên dùng cho những người vừa ốm dậy, hệ tiêu hóa bất ổn, kém ăn, không thấy ngon miệng khi ăn, chất lượng giấc ngủ kém. Hoặc, người hay phải đối mặt với căng thẳng, áp lực, có mong muốn được bồi bổ sức khỏe đều nên sử dụng đẳng sâm.

Cây đẳng sâm được coi là một nguồn dược liệu quý hiếm trong chữa bệnh tuy nhiên dược liệu vẫn mang lại những tác dụng phụ như tiêu chảy, đau bụng, khó ngủ, khô da, phù nề nếu như sử dụng quá liều hoặc sai bài thuốc. Do đó người bệnh cần chú ý trong quá trình sử dụng, nếu nghi ngờ có các dấu hiệu bất thường thì cần phải ngưng sử dụng ngay.

||Tham khảo bài viết khác

• Trạch tả là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?
• Cây gừng dại là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?