Hạt sẻn (mắc khén) – Dược liệu chữa đau răng, phong tê thấp, sốt rét

Hạt sẻn hay còn gọi là mắc khén không chỉ là loại gia vị, mà nó còn được sử dụng như một loại dược liệu có tác dụng giảm đau tự nhiên. Vị thuốc này được dùng để điều trị đau nhức xương khớp, phong thấp, ăn không tiêu, đau bụng do lạnh bằng cách sắc uống hoặc ngâm rượu.

Hạt sẻn (mắc khén) – Dược liệu chữa đau răng, phong tê thấp, sốt rét

Đặc điểm chung và thành phần của Hạt sẻn

• Tên gọi: Hạt sẻn
• Tên gọi khác: Mắc khén, cây xuyên tiêu, cây sưng, hạt sẻn, cây hoàng lực, cây sẻng vàng. Dân tộc Thái gọi là mác khén, người H'mông gọi là chứ xá và người dân tộc Tày gọi là chiêu khạt.
• Tên khoa học: Zanthoxylum nitidum DC
• Họ: Cam ( Rutaceae)

Đặc điểm cây hạt sẻn

• Là cây thân gỗ nhỏ sống lâu năm, cây phát triển có thể đạt chiều cao lên tới 15m, đường kính thân khoảng 16cm. 
• Cây có nhiều cành, mỗi cành có chiều dài từ 1 - 2m, vỏ ngoài có màu đỏ nhạt, có nhiều gai ngắn, dẹt.
• Lá của cây thuộc dạng lá kép lông chim, mỗi lá có từ 2 - 3 đôi lá chét mọc theo kiểu đối xứng nhau. Cuống lá hơi tròn, đầu nhọn, ở giữa có gân chính. Ở mặt trên và dưới lá nơi gân chính đều có gai.
• Hoa mắc khén mọc thành chùm đâm ra từ các kẽ lá, màu vàng.
• Quả nhỏ được tạo thành từ 1 - 5 mảnh vỏ ghép lại; lớp vỏ ngoài quả cứng và nhăn nheo. Quả có mùi thơm, vị đắng, bên trong có chứa một hạt màu đen bóng, mùi thơm như chanh.

Hình ảnh cây hạt sẻn (mắc khén)

Khu vực phân bố

Cây mắc khén mọc hoang ở nhiều khu vực trên cả nước. Cây được tìm thấy nhiều nhất ở các tỉnh miền núi đá ở phía Bắc như Lào Cai, Hòa Bình, Sơn La, Cao Bằng, Yên Bái, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Điện Biên, Hà Tây, Hà Tĩnh, Nghệ An.

Trên thế giới, cây hạt sẻn phân bố ở Trung Quốc, đặc biệt là các tỉnh Hải Nam, Quảng Đông và Quảng Tây.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận được dùng trên cây hạt sẻn chủ yếu là hạt sẻn. Ngoài tác dụng làm dược liệu thì người ta còn sử dụng nó như một loại gia vị tẩm ướp trong các món nướng hoặc nước chấm. Ngoài hạt thì rễ cây cũng được dùng làm dược liệu trong một số bài thuốc trị bệnh. 

Thu hái và sơ chế

• Rễ cây mắc khén có thể thu hái quanh năm, sau khi mang về rửa sạch đất cát, thái lát mỏng đem phơi hoặc sấy khô.
• Quả được thu hoạch từ tháng 9 - 11 trong năm. Những chùm quả chín đỏ sẽ được người dân hái mang về phơi khô hoặc đóng vào các túi ni lông dùng dần. 

Thành phần hóa học

Trong hạt mắc khén có chứa thành phần chủ yếu là tinh dầu, bao gồm các chất như: 

• Limonene
• Linalool
• Geraniol
• Neral

Vị thuốc mắc khén: Tính có vị cay, tính ôn. Quy kinh tỳ, phế, thận. 

Hạt sẻn có tác dụng gì?

Hạt sẻn - Dược liệu vị cay, tính ôn, tán hàn, trừ thấp, trợ hỏa, sát hồi trùng

Theo y học cổ truyền

Đông y cho rằng hạt sẻn có tác dụng trừ hàn, ôn trung, trợ tiêu hóa, sát hồi trùng. Chủ trị:

• Đau bụng do lạnh;
• Thổ tả;
• Tẩy giun sán;
• Khó tiêu;
• Đau nhức xương khớp;
• Nhức răng;
• Tê thấp;
• Sốt rét kinh niên, cảm lạnh,...

Theo y học hiện đại

Nghiên cứu y học hiện đại đã chỉ ra, hạt mắc khén có tác dụng sau:

• Kháng khuẩn: Với thành phần alcaloid và tinh dầu trong hạt mắc khén nó có khả năng ức chế một số chủng virus, vi khuẩn. Đặc biệt, chiết xuất từ rễ cây cũng thể hiện rõ tác dụng kháng khuẩn của loại cây này.
• Giảm đau: Dùng rượu ngâm mắc khén có tác dụng xoa bóp giúp giảm đau trong những trường hợp bị bệnh tụ máu, xương khớp, bầm tím ngoài da. 

Liều lượng và cách sử dụng

Hạt sẻn có độc tính nhẹ, nên khi sử dụng cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc để được tư vấn liều dùng an toàn. 

Cách dùng: Bôi ngoài, sắc uống, làm gia vị hoặc ngâm rượu. 

Bài thuốc sử dụng hạt sẻn chữa bệnh

Bài thuốc sử dụng hạt sẻn

Điều trị tê thấp, sốt rét kinh niên

Mỗi ngày dùng 4 - 8g rễ mắc khén rồi đem sắc uống hoặc ngâm rượu để sử dụng.

>> Xem thêm: TOP 10+ cây thuốc nam trị nhức răng hiệu quả áp dụng tại nhà

Bài thuốc tẩy giun

Lấy từ 12 - 15 hạt sẻn phơi khô rồi sao vàng, tán thành bột mịn. Để tẩy giun, pha bột mịn với nước ấm rồi uống vào mỗi buổi sáng sớm khi vừa mới ngủ dậy. 

Chữa đầy bụng, khó tiêu

Hạt mắc khén khô cho vào chảo nóng rồi sao thơm, giã thành bột mịn. Mỗi bữa lấy 1 ít rắc vào nước mắm hoặc thức ăn tương tự như khi dùng tiêu. 

Trị đau nhức răng

Hạt mắc khén phơi khô, giã bột mịn. Mỗi khi bị đau nhức răng lấy 1 ít bột thuốc bôi vào chỗ răng bị đau. 

Chữa rắn cắn

Quả hạt sẻn giã nhỏ với hạt hồng bì và rễ đu đủ đực, sau đó đắp xung quanh vết rắn cắn. 

Rượu hạt sẻn chữa phong thấp, đau nhức xương khớp

Cách làm:

• Dùng rễ cây mắc khén rửa sạch, thái lát mỏng rồi đem phơi, sấy khô. Sao vàng, hạ thổ xuống nền đất sạch cho nguội.
• Cứ 1kg rễ mắc khén cho vào bình thủy tinh ngâm với 2.5 lít rượu trắng. Sau 30 ngày có thể lấy rượu ra sử dụng.

Cách dùng: Để trị phong thấp, đau nhức xương khớp mỗi lần dùng 10 - 15ml trong các bữa ăn.

>> Tìm hiểu thêm: Cây dâu tằm: Công dụng & 17+ bài thuốc chữa bệnh

Lưu ý khi sử dụng hạt sẻn 

Lưu ý khi sử dụng hạt mắc khén

• Mắc khén là vị thuốc có độc nên không được lạm dụng quá mức kể cả khi sắc uống hay làm gia vị.
• Không dùng mắc khén liên tục trong thời gian dài, bởi nó dễ gây ngộ độc.
• Trẻ em, phụ nữ mang thai hoặc sau sinh không nên dùng mắc khén.
• Trường hợp bị dị ứng với một số thành phần hóa học của dược liệu cũng không nên dùng.

Cây cỏ thực vật xung quanh chúng ta thật diệu kỳ, không chỉ dùng làm món ăn, gia vị mà còn là những vị thuốc chữa bệnh hiệu quả. Hạt sẻn cũng là một trong số đó, tuy nhiên nếu muốn sử dụng để chữa bệnh, người bệnh nên có sự tham khảo và tư vấn từ các y, bác sĩ.

Xem thêm:

• Cây dứa bà: Hỗ trợ điều trị tiêu hoá, đau nhức xương khớp
• Cây cam thảo đất và những công dụng thần kỳ “không ngờ tới”!
• Vị thuốc sa nhân và 5+ công dụng hàng đầu dành cho sức khỏe!