Ích trí nhân: Công dụng và 10 bài thuốc chữa bệnh hiệu quả xem ngay!

Ích trí nhân dược liệu được biết đến với hàng loạt công dụng khác nhau tốt cho sức khỏe. Nổi bật trong đó có thể kể tới uất kết khí, cố khí, súc tiểu tiện, sáp tinh…..Chúng thường chủ trị bệnh có liên quan đến hệ tiết niệu như tiểu đêm, di tinh hư hậu, tiểu dắt. Vậy cụ thể tác dụng của ích trí nhân ra sao? Thường được sử dụng để chữa bệnh gì?

Tìm hiểu thông tin chung về vị thuốc ích trí nhân 

Tên thường gọi: Ích trí nhân 

Tên khoa học: Alpinia oxyphylla Mig, họ Zingiberaceae (gừng) 

Tên gọi khác trong dân gian: riềng lá nhọn, anh hoa khô, trích đinh tử, ích chí tử 

Ích trí nhân là gì? 

Ích trí nhân là quả chín được thu hoạch từ cây ích trí. Đây là loại thực vật thân thảo, sống lâu năm với chiều cao trung bình từ 1 - 1,5m. Bên cạnh đó, bạn có thể nhận biết cây thông qua một vài thông tin khác như: 

• Lá cây hình mũi mác dài 17 - 33cm, rộng 3 - 6cm. 
• Hoa màu trắng có đốm tím mọc theo chùm ở đầu cành. 
• Quả hình cầu dài 2cm, đường kính rộng 1.5cm. Bên ngoài vỏ quả có màu xám đỏ hoặc nâu, vỏ mỏng dính sát vào hạt, quả có mùi thơm, vị đắng và cay. Khi chín quả sẽ chuyển sang màu vàng xanh, phần hạt bên trong màu đen. 
• Hạt ích trí nhân tròn màu vàng xám hoặc nâu xám, cạnh dày, dẹt. 

Cây mọc hoang nhiều ở vùng rừng núi thượng du và trung du. Ở Trung Quốc cây thuốc được tìm thấy nhiều tại đảo Hải Nam còn ở Việt Nam hiện nay chưa phát hiện địa điểm phân bố chính thức do đó hầu hết dược liệu ích trí nhân sử dụng trong đông y đều phải nhập khẩu về. 

Hình ảnh cây ích trí nhân

Thu hái và bộ phận sử dụng 

Quả ích trí nhân là bộ phận sử dụng làm thuốc quen thuốc trong đông y. Thời gian thu hoạch quả hàng năm thường vào tháng 7 - 8, lúc này quả chuyển từ màu nâu sang màu vàng xanh là đạt chuẩn. Sau khi thu hái quả sẽ được phơi hoặc sấy khô tùy vào mục đích sử dụng. 

Bên cạnh đó, để dùng làm thuốc đông y thông thường dược liệu sẽ được bào chế theo cách làm sau: 

• Chuẩn bị ít cát rồi cho vào nồi to, đốt lửa cho tới khi cát nóng thì cho ích trí nhân vào sao cho tới khi thấy chúng phồng lên và chuyển sang màu vàng ( lưu ý trước khi sao dược liệu cần được đập cho dập vỏ ngoài).  
• Sau khi sao vàng lấy dược liệu ra, lọc bỏ cát lấy phần nhân hạt bên trong quả. 
• Tiếp theo trộn hạt ích trí nhân với muối (cứ 50kg hạt trộn đều với 1.4kg muối), sao lại dược liệu khô, đợi nguội và bảo quản nơi khô ráo thoáng mát. 

Lưu ý: Không nên sao quá khô bởi việc này có thể làm hao hụt tinh dầu có trong dược liệu. 

> Xem thêm: Vị thuốc sa nhân

Thành phần hóa học 

Theo nghiên cứu trong dược liệu ích trí nhân có chứa nhiều hoạt chất hóa học quý điển hình có thể kể tới: 0.7% tinh dầu (thành phần chính trong tinh dầu gồm có: Sesqui Tecpen C10H24, Sesqui Tecpen Ancola, Tecpen C10H16), 1.7% saponin, 1,8-Cineole, A – Terpineol, A – Dimethyl Benzenepropanoic acid, A – Cyperone, A – Terpineol, Zingiberol, 1 – Methyl-3-Isopropylcyclohexane, Guaiol, Aromadendrene. 

Là dược liệu chứa nhiều thành phần hoạt chất quý 

Tính vị 

• Có tính ôn, vị cay không độc theo khai bảo bản kinh 
• Tính nhiệt, vị cay, đắng theo bản thảo tiện độc 
• Tính ôn, vị cay theo trung được đại từ điển 

Quy kinh 

• Theo trung dược đại từ điển: kinh tỳ, thận 
• Theo bản thảo kinh giải: kinh thủ thái âm phế 
• Theo lôi công bào chích luận: kinh thận, tỳ, vị 
• Theo thang dịch bản thảo: kinh thủ thái âm phế, kinh túc thái âm tỳ và túc thiếu thận âm. 

Ích trí nhân có tác dụng gì? 

Theo y học cổ truyền

Công dụng của ích trí nhân trong đông y sẽ khác nhau tùy thuộc vào từng loại sách khác nhau, cụ thể: 

• Theo sách bản thảo thập di có tác dụng bổ bát túc, an thần, ích khí, an tam tiêu, điều hòa khí huyết.
• Theo sách trung dược học: cố tinh, nhiếp diên, súc niệu, ôn thận, ôn tỳ, khai vị.
• Theo bản thảo bị yếu hỗ trợ làm uất khí kết, tẩy tiểu tiện, ôn trưng, tiễn thực, nhiếp diên hoa, sáp tinh cố khí, ôn tỳ, ấm thận, cố tinh….

Cũng bởi những đặc tính trên vì thế dược liệu thường được sử dụng trong các bài thuốc chữa đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy, đầy hơi, tiểu đêm nhiều lần, di tinh, tiểu đục, miệng nhiều nước bọt…. 

Theo y học hiện đại 

Theo những nghiên cứu y học hiện đại loại dược liệu này có tác dụng chống viêm, ức chế thụ thể muscarinic, giảm tình trạng són tiểu, giảm cơ co thắt bàng quang. Giúp cơ bàng quang phục hồi đối với những trường hợp người bệnh bị dão hoặc suy yếu cơ bàng quang, tiểu không tự chủ…. 

Ngoài ra cũng theo các nghiên cứu cũng chỉ ra nhiều tác dụng khác nhau của ích trí nhân, nổi bật có thể kể tới: 

• Làm giãn mạch ngoại vi, giảm co thắt đại tràng (theo trung dược học) 
• Cải thiện tình trạng viêm tuyến tiền liệt 
• Ngừa viêm loét dạ dày 
• Hỗ trợ tăng ngoại vi huyết dịch tế bào bạch cầu.
• Ức chế nhu động ruột 
• Hạ nhịp tim

Ích trí nhân mang đến nhiều công dụng vượt trội trong cả đông y và tây y 

Bài thuốc kinh nghiệm  

Bài thuốc hỗ trợ điều trị tiểu đêm 

Tiểu đêm là bệnh phổ biến gặp nhiều ở người trung niên trên 50 tuổi, để sớm cải thiện bệnh tại nhà bạn có thể tham khảo 1 trong 2 bài thuốc sau: 

Bài thuốc 1: chuẩn bị 20 hạt ích trí tử sắc với 200ml nước. Nước thuốc thu được uống hết vào buổi tối trước khi đi ngủ. 

Bài thuốc 2: 

• Chuẩn bị ích trí tử + thiên thai ô dược + hoài sơn với tỷ lệ bằng nhau
• Sao ích trí tử với muối rồi trộn với thiên thai ô dược để tán thành bột mịn  
• Nấu hoài sơn thành hồ rồi trộn đều với bột thuốc. Cuối cùng viên thành từng viên nhỏ bằng hạt ngô. Mỗi lần uống 30 hạt để bệnh sớm cải thiện, có thể uống thuốc vào lúc đói. 

Bài thuốc 3 (bài thuốc này dành cho trẻ em hay đái dầm): 

• Nguyên liệu gồm có ích trí nhân, hoài sơn, ô dược (lấy khối lượng thuốc bằng nhau). 
• Trộn đều vị thuốc sau đó tán thành bột mịn. Trộn bột thu được với mật ong để viên thành viên hoàn. 
• Mỗi ngày uống 2 - 3 lần mỗi lần uống từ 8 - 12g.

>> Xem thêm: Điểm danh 7 cây thuốc nam trị tiểu đêm nhiều lần ngay tại nhà

Bài thuốc chữa chảy dãi nhiều 

Chuẩn bị: 

• Ích trí tử, bán hạ, đẳng sâm, xa tiền tử, quất bì mỗi vị 12g 
• 16g phục linh

Sắc nguyên liệu trên lấy nước uống mỗi ngày. Nên uống khi thuốc còn ấm để đạt hiệu quả cao nhất. 

Bài thuốc trị di tinh 

• Chuẩn bị: ích trí nhân, phục thần, phục linh với liều lượng bằng nhau 
• Tán toàn bộ nguyên liệu thành bột mịn
• Mỗi ngày pha thuốc uống 2 lần mỗi lần pha 8g với nước ấm sau thời gian ngắn bệnh bạch đới, di tinh sẽ dần được cải thiện. 

Là dược liệu thường được sử dụng làm nguyên liệu chữa bệnh trong đông y 

> Có thể bạn quan tâm: Thuốc tăng cường sinh lý nam của Mỹ

Bài thuốc chữa tiêu chảy 

Nguyên liệu: 

• Ích trí tử, kha tử nhục, hoài sơn mỗi vị 12g 
• Can khương, trần bì, tiểu hồi, mộc hương, ô mai mỗi loại 6g

Tán dược liệu thành bột mịn rồi viên thành viên hoàn vừa uống. Mỗi ngày uống 2 lần mỗi lần uống từ 4 - 8g (liều lượng tăng giảm theo độ tuổi). Thực hiện vài ngày sẽ thấy tình trạng tiêu chảy do thận hư dần được cải thiện. 

Bài thuốc chữa tiểu ra máu 

Nguyên liệu: 

• Ích trí nhân, phục thần mỗi loại 80g 
• Cam thảo, viễn chí mỗi thứ 320g 

Cách thực hiện đơn giản bạn chỉ cần tán nhuyễn dược liệu vừa chuẩn bị. Tiếp theo trộn bột với rượu để viên thành viên thuốc với kích thước bằng hạt ngô. Mỗi ngày uống 1 lần mỗi lần uống 50g và uống chung với nước gừng sắc để đạt công dụng tốt hơn. 

Bài thuốc chữa ra huyết trong thời gian mang bầu 

Nguyên liệu: 

• 20g ích trí nhân 
• 40g sa nhân 

Rửa sạch, tán vị thuốc trên thành bột mịn. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần lấy 12g thuốc pha với nước ấm (có thể uống thuốc vào lúc đói). 

Bài thuốc chữa thận hư dẫn đến tiêu chảy 

Nguyên liệu: 

• Ích trí nhân, hoài sơn, kha nhục mỗi vị 12g 
• Cam khương, trần bì, ô mai, mộc hương mỗi loại 6g 

Tán dược liệu thành bột mịn rồi viên thành viên hoàn. Uống thuốc mỗi ngày 2 lần mỗi lần tối đa 4g thuốc.   

Bài thuốc chữa di niệu ở người cao tuổi 

Chuẩn bị:

• Ích trí nhân, bạch truật, tang phiêu tiêu, phúc bồn tử mỗi vị 15g 
• 5g thang ma

Sắc toàn bộ dược liệu trên lấy nước uống hàng ngày, mỗi ngày uống 2 lần.

Bài thuốc chữa đau bụng do lạnh 

Chuẩn bị: 

• Ích trí tử, xuyên ô mỗi loại 4g 
• 3g thanh bì 
• 2g đại táo 
• 1g sinh khương + 0,5g cam khương 

Tán nguyên liệu thành bột, mỗi lần uống pha 10g với nước ấm và có thể thêm đường để dễ uống hơn. 

> Đọc thêm: Cây thuốc nam trị tiểu đường 

Bài thuốc làm thơm miệng 

•  Nguyên liệu gồm có 40g ích trí nhân + 8g cam thảo 
• Tán nhuyễn nguyên liệu rồi bảo quản trong lọ kín. Mỗi ngày lấy một ít bột thuốc ra liếm sau thời gian sẽ thấy hiệu quả rõ rệt. 

Lưu ý khi sử dụng 

Mặc dù là nguyên liệu từ tự nhiên nhưng không phải ai cũng có thể sử dụng loại dược liệu này đặc biệt là với trường hợp bệnh sau: 

• Không dùng ích trí tử với người bị người bị bạch trọc hoặc người bị băng huyết do nhiệt. 
• Không phù hợp với người bị táo nhiệt, âm hư, thủy 
• Người bị táo nhiệt, có hỏa nên kiêng ích trí tử bởi vị thơm và tính nhiệt sẵn có của dược liệu này. 

Có thể thấy ích trí nhân là dược liệu mang đến nhiều lợi ích tốt cho sức khỏe nhất là bệnh nhân đang mắc bệnh liên quan đến thận, tiểu không tự chủ hoặc tiểu đêm nhiều lần. Tuy nó ít chứa độc tố nhưng để đảm bảo an toàn người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi có ý định dùng làm thuốc chữa bệnh và đây cũng là cách để hạn chế tác dụng phụ không mong muốn xảy ra. 

Trên đây là những chia sẻ của Dược Thái Minh về cây Ích trí tử, hy vọng những thông tin này là hữu ích đối với bạn. Cảm ơn bạn đã đón đọc, chúc các bạn sức khỏe!

Xem thêm:

• Hoàng đằng & 8 bài thuốc chữa bệnh không ngờ!
• Mộc hoa trắng là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?
• Thảo Quả là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?