Khổ sâm bắc: Đặc điểm, công dụng và bài thuốc chữa bệnh hiệu quả

Thẩm định bởi:

Dược sĩ Nguyễn Mạnh Chiến

Chuyên khoa: Dược lâm sàng

Cây khổ sâm bắc dược liệu có tên khoa học là Sophora flavescens Ait. Được biết đến là một trong vị thuốc quý bách bệnh trong dân gian với nhiều công dụng khác nhau.

Để hiểu hơn về những công dụng đó cũng như bài thuốc chữa bệnh từ loại dược liệu này thì đừng bỏ qua những thông tin có trong bài viết dưới đây của Dược Thái Minh nhé!

Khổ sâm bắc dược liệu quý trong dân gian

Thông tin cơ bản về khổ sâm bắc

Tên thường gọi: khổ sâm bắc

Tên gọi khác trong dân gian: khổ cốt, dã hòe

Tên khoa học: Sophora flavescens Ait, họ Fabaceae (họ đậu)

Đặc điểm

Khổ sâm bắc hay còn gọi khổ sâm rễ là thực vật có thân cành nhỏ, chiều cao cây dưới 1m. Lá cây dạng lá kép hình mũi mác, mọc so le nhau, chiều dài lá từ 2 - 5cm. Hoa vàng nhạt mọc theo cụm ở đầu kẽ lá hoặc ngọn lá, mọc dọc theo dải thân cây.

Dược liệu này có thân nhỏ nhưng phần rễ lại khá lớn. Quả có màu đen, hình cầu, dài 5 - 12cm.

Bộ phận sử dụng

Thông thường dựa vào cách gọi khổ sâm sẽ đặc trưng cho bộ phận được sử dụng làm thuốc trong đông y. Loại khổ sâm bắc còn gọi là khổ sâm rễ vì thế rễ là bộ phận duy nhất được sử dụng làm thuốc còn loại cây lá khổ sâm (khổ sâm lá) người ta sẽ sử dụng lá để làm thuốc.

Phân bố

Khổ sâm bắc bắt nguồn từ Trung Quốc do đó chúng được tìm thấy nhiều tại Trung Quốc. Hiện nay ở nước ta nó cũng được trồng tại một vài tỉnh miền núi phía Bắc.

Thu hái, sử dụng

Mùa thu và mùa xuân là 2 thời điểm thích hợp nhất để thu hoạch rễ khổ sâm bắc. Sau khi được thu hoạch chúng sẽ được làm sạch, loại bỏ đất cát và rễ con rồi thái thành nhiều lát mỏng. Tiếp theo để loại bỏ bớt độc tố và làm sạch rễ người ta sẽ ngâm rễ với nước vo gạo trong khoảng 3 tiếng. Cuối cùng rễ sẽ được đem phơi hoặc sấy khô rồi điều chế thành thuốc chữa bệnh.

Cách dùng và liều lượng sử dụng

Tùy vào từng bài thuốc cũng như từng thể bệnh sẽ có cách điều chế phù hợp. Tuy nhiên tán dược liệu thành bột, làm thành viên hoàn, sắc lấy nước hoặc cao khổ sâm bắc vẫn là cách điều chế phổ biến nhất.

Mỗi bài thuốc sẽ có liều lượng dùng khác nhau nhưng chỉ nên dùng từ 10 - 12g thuốc mỗi ngày.

Thành phần hóa học

Theo nghiên cứu, trong khổ sâm bắc có chứa nhiều thành phần hoạt chất quan trọng có thể kể tới như: Alcaloid matrin, oxymatrin, sophoranol, baptifolin, N-methylcytisin, kuraridin, sophocarpin, d-isomatrin, kuraridin, anagyrin, norkurarinon, kuraridinol, kurarinol, neo-kurarinol, norkurarinol, formononetin.

Hình ảnh cây khổ sâm bắc trong thực tế

Xem thêm:

Sâm khô Hàn Quốc - Bí quyết nâng cao sức khỏe tại gia

Công dụng của khổ sâm bắc

Theo y học cổ truyền

Trong đông y khổ sâm bắc có vị đắng, tình mát, được quy vào 3 kinh kinh, tâm, đại trường từ đó mang đến công dụng lợi thấp, bổ đắng.

Chủ trị bệnh: viêm tai giữa cả cấp tính và mạn tính, sốt cao, hàn đản, ngứa, nhiệt lỵ, tiêu chảy, nhiễm trùng roi âm đạo.

Theo y học hiện đại

Không chỉ có công dụng trong đông y, xét về tính dược lý khổ sâm bắc còn mang đến nhiều hiệu quả chữa bệnh khác như:

Hoạt chất D-matrine có trong dược liệu có công dụng chống rối loạn nhịp tim. Bên cạnh đó nó còn hỗ trợ hạ nhịp tim, giảm kích thước của cơ tim, tăng hoạt động truyền dẫn mạch tim.
Chiết xuất dịch matrine của khổ sâm bắc giúp chống viêm, ngăn chặn quá trình tăng sinh histamin trong cơ thể.
Các hoạt chất có trong vị thuốc này cũng mang đến khả năng ức chế quá trình tổng hợp protein từ vi khuẩn từ đó ngừa sự phát triển của chúng.
Uống nước sắc trực tiếp từ loại dược liệu này giúp số lượng bạch cầu trong cơ thể tăng lên nhanh chóng.
Hoạt chất oxymatrine giúp điều trị bệnh viêm da tiếp xúc hoặc viêm da dị ứng.
Khả năng ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh về máu như máu trắng.

Ngoài ra, khổ sâm bắc nổi bật với khả năng hỗ trợ làm chậm sự phát triển của u xơ tuyến vú và giảm nguy cơ hình thành u xơ lành tính. Nhờ vào các hoạt chất có tính kháng viêm và chống oxy hóa, Khổ sâm bắc giúp duy trì sức khỏe của mô vú và hạn chế sự tăng sinh tế bào không mong muốn.

Sâm Khổ sâm bắc có trong thành phần của TPBVSK Nhũ Đan với công dụng hỗ trợ làm chậm sự phát triển của u xơ tuyến vú, giúp làm giảm nguy cơ hình thành u xơ lành tính tuyến vú.

Một vài bài thuốc kinh nghiệm

Bài thuốc khổ sâm hòa - hòa tễ cục phương

(Bài thuốc này phù hợp với người bị phế tích nhiệt, thận có phong độc kèm theo biểu hiện ngứa, lở loét ngoài da)

Chuẩn bị:

3200g khổ sâm bắc
1600g lá kinh giới, bỏ cành

Dược liệu vừa chuẩn bị đem tán thành bột mịn, tiếp theo trộn với nước rồi vo thành từng viên hoàn với kích thước nhỏ bằng hạt ngô. Uống thuốc mỗi ngày, mỗi lần uống 30 viên thuốc, nên uống cùng nước sắc từ rau kinh giới hoặc nước trà.

Khổ sâm rễ mang đến công dụng trong cả đông y lẫn tây y

Bài thuốc dành cho người bị ngứa da mặt (biểu hiện giống kim châm)

Chuẩn bị:

640g khổ sâm bắc
Xích thược, đông qua từ mỗi vị 160g
8g huyền sâm

Trộn đều dược liệu rồi tán thành bột mịn. Mỗi lần ngứa da mặt lấy 4g thuốc xoa đều lên vùng da bị ngứa.

Bài thuốc chữa bệnh sùi mào gà

Bài thuốc 1

Cách thực hiện bài thuốc này khá đơn giản người bệnh chỉ cần chuẩn bị các dược liệu khổ sâm rễ, hoàng kỳ, ý dĩ, hoàng bá với liều lượng như nhau.

Sấy khô các dược liệu, trộn đều rồi tán thành bột mịn. Mỗi lần sử dụng lấy 1g thuốc rắc lên vùng bị tổn thương rồi băng kín. Chữa bệnh theo liệu trình một liệu trình kéo dài 10 ngày, thực hiện liên tiếp 2 liệu trình sẽ thấy hiệu quả rõ rệt.

Bài thuốc 2

Chuẩn bị:

Khổ sâm bắc, sơn đậu căn, bản lam căn mỗi vị thuốc 30g
45g mã xỉ hiện
20g hoàng bá
15g mộc tặc thảo
Cam thảo sống, lộ phòng phong, đào nhân, bạch chỉ, tế tân mỗi vị 10g

Sắc dược liệu lấy thuốc sau đó dùng miếng bông gòn thấm nước đắp trực tiếp lên vùng bị thương. Mỗi ngày chỉ thực hiện 1 lần, liệu trình chữa 5 ngày sẽ thấy hiệu quả.

Bài thuốc 3

Chuẩn bị:

Khổ sâm rễ, bách hộ, mộc tặc thảo, sà sàng tử, thổ phục linh, bản lam căn mỗi vị 50g
Xuyên tiêu, đào nhân, minh phàn mỗi vị 30g

Sắc thuốc lấy nước rửa bộ phận bị sùi mào gà mỗi ngày 2 lần. Mỗi lần ngâm rửa 30 phút

Bài thuốc 4

Chuẩn bị:

50g khổ sâm bắc
Nga truật, tam lăng mỗi vị 30g
Mộc tặc, đậu căn mỗi vị 20g
15g đào nhân
12g đan bì

Sắc dược liệu lấy nước ngâm rửa vị trí bị tổn thương ngày 2 lần, thực hiện liên tục trong 14 ngày sẽ thấy hiệu quả.

Khổ sâm bắc vị thuốc cứu tinh cho trường hợp bị sùi mào gà

Bài thuốc 5

Chuẩn bị:

Khổ sâm bắc, mộc tặc thảo, bạch hoa xà thiệt thảo mỗi vị 30g
60g mã xỉ hiện
Linh từ thạch, bạch liễm mỗi vị 20g
10g hồng hoa

Sắc vị thuốc trên lấy nước ngâm rửa vùng bị sùi mào gà, áp dụng bài thuốc trong vòng 20 ngày sẽ thấy bệnh cải thiện rõ rệt.

Bài thuốc điều trị ngứa rát âm đạo

Chuẩn bị: khổ sâm bắc, chích thảo, phòng phong, lộ phòng phong liều lượng vị thuốc là như nhau.

Rửa sạch dược liệu rồi sắc lấy nước vệ sinh âm đạo hàng ngày.

Bài thuốc dành cho người bị quai bị

Chuẩn bị:

Khổ sâm bắc, bồ công anh, sài đất, quả ké, kim ngân hoa mỗi vị 12g
15g hạ khô thảo nam

Sắc vị thuốc trên với 600ml, đun trên lửa vừa cho tới khi thuốc cạn còn 200ml có thể tắt bếp. Chia thuốc thành 2 lần uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang.

Bài thuốc chữa dị ứng

Chuẩn bị:

Khổ sâm bắc, hoàng cầm, chi tử, phòng phong mỗi vị 8g
15g ké đầu ngựa
12g sinh địa + 4g cam thảo

Sắc dược liệu vừa chuẩn bị trên với 1 lít nước. Khi thuốc cạn còn 600ml có thể sử dụng, chia đều thuốc thành 3 lần uống trong ngày. Mỗi ngày uống 1 thang sau để bệnh sớm khỏi.

Bài thuốc dành cho người bị xuất tinh sớm

Chuẩn bị:

Khổ sâm bắc và địa phu tử mỗi vị 25g
Hạt tiêu, ngũ bội tử mỗi vị 15g

Cách thực hiện:

Rửa sạch rồi ngâm dược liệu với nước nóng khoảng 30 phút.
Tiếp theo sắc lấy nước ngâm rửa vùng kín hàng ngày, mỗi ngày từ 3 - 4 lần.

Bài thuốc cho người bị sưng tấy chân tay do nứt nẻ

Chuẩn bị:

12g khổ sâm bắc
Can đại hoàng 24g + 6g hoàng cầm

Cách thực hiện đơn giản người bệnh chỉ cần sắc thuốc lấy nước uống trong ngày. Mỗi ngày uống 3 lần vào trước các bữa ăn.

>> Xem thêm:

Sâm Ô Linh có tác dụng gì? Dược liệu quý được săn lùng nhiều

Bài thuốc điều trị bệnh lỵ

Bài thuốc 1

Chuẩn bị:

Khổ sâm bắc, vỏ cây núc nác, hoa hòe, ngũ gia bì, cỏ ngũ sắc mỗi vị 16g
Đinh lăng, rau sam, cỏ sữa mỗi vị 20g
Hoàng đằng, bạch truật, chích cam thảo mỗi loại 12g

Sắc dược liệu lấy nước uống trong ngày, mỗi ngày uống 1 thang

Bài thuốc 2

Chuẩn bị:

Khổ sâm bắc, hạt sen, hoài sơn mỗi vị 16g
Lá nhót, vỏ núc nác, cỏ sữa, cỏ nhọ nồi mỗi vị 20g
Bạch truật, cam thảo mỗi vị 12g

Toàn bộ nguyên liệu vừa chuẩn bị đem sắc lấy nước uống hết trong ngày.

Khổ sâm bắc có thể gây tác dụng phụ nếu dùng sai cách hoặc uống quá liều

Lưu ý khi sử dụng

Sử dụng khổ sâm bắc đạt công dụng như mong muốn đồng thời tránh tác dụng phụ người bệnh cần lưu ý:

Khổ sâm rễ kỵ với thỏ ty tử, phản lê lô, bối mẫu vì thế tuyệt đối không kết hợp 3 dược liệu này với nhau.
Không dùng với người bị chứng can thận hư yếu hoặc trường hợp bị tỳ vị hư hàn.
Dùng khổ sâm bắc trong thời gian dài có thể khiến tạng can và thận khí bị tổn thương.

Có thể thấy khổ sâm bắc mang tới nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên dược liệu chỉ mang đến hiệu quả khi dùng đúng cách cũng như đúng liều, chính vì thế trong bất cứ trường hợp nào người bệnh cũng cần tuân thủ theo đúng hướng dẫn và chỉ định từ bác sĩ.

Xem thêm:

Cập nhật lúc: 2024/07/12

Nhiều lượt xem