Lá khôi tía là gì? Đặc điểm, hình ảnh và có công dụng gì?

Thẩm định bởi:

Dược sĩ Nguyễn Hải Anh

Chuyên khoa: Dược lâm sàng, dược lý, dược liệu, dược bào chế

Nối gót theo truyền thống lâu đời của dân tộc ta “Nam dược trị nam nhân”, ngày nay thói quen dùng những loài thảo dược quen thuộc để làm thuốc chữa vẫn được nhiều người áp dụng và mang tới hiệu quả cao. Đặc biệt lá khôi tía với nhiều công dụng bất ngờ đối với sức khỏe mà ít ai biết. Vậy dược liệu này chữa gì và khi dùng cần lưu ý điều gì không? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp thắc mắc của bạn nên đừng bỏ lỡ nhé.

I. Tìm hiểu chung về lá khôi tía

Lá khôi tía là lá của cây Khôi Nhung có tên khoa học là Ardisia sylvestris Pitard, thuộc họ Đơn nem (Myrsinaceae), là giống thực vật nhỏ và được người dân địa phương gọi với nhiều cái tên khác nhau như cây khôi, cơm nguội rừng.

1.1 Đặc điểm hình thái

Cây có chiều cao trung bình từ 0,5 - 2m, không có lông, thân cây bên ngoài có màu xanh, bên trong rỗng xốp và nhẹ. Lá khôi là thảo dược ít phân nhánh hoặc hầu như không phân nhánh, gần trên ngọn mọc nhiều lá. Cây ưa bóng râm, dưới tán lá của những cây cao to hơn và trong rừng rậm.

Lá khôi mọc so le, có các răng cửa nhỏ, phiến lá thon ngược mịn, dài từ 25 - 40cm, rộng 6 - 10cm, đầu nhọn hoặc tù. Mặt trên có màu lục mịn, mặt dưới có màu đỏ tím hoặc màu xanh nhạt. Cả hai mặt lá đều có lớp lông mịn như nhung trên gân. Đặc biệt gân của lá khôi nhung như một mạng lưới, mặt trên nhiều hơn mặt dưới.

Hình ảnh của lá khôi tía

Hoa lá khôi mọc thành chùm, với chiều dài từ 10 - 15cm, rất là nhỏ, đường kính chỉ có khoảng 2 - 3mm. Hoa màu trắng đôi khi pha thêm hồng tím với 5 lá đài, 5 cánh hoa.

Quả mọng nước, hình cầu, lúc chín sẽ có màu đỏ. Cây có mùa hoa từ tháng 5 - 7, và mùa của quả là 9 - 12.

1.2 Thu hái và chế biến

Do là loài thực vật ưa bóng nên cây dễ dàng được tìm thấy ở những khu rừng rậm rạp miền thượng du hoặc nơi râm mát, ẩm, nhiều mùn, đôi khi là mọc là ven suối hay là rừng nguyên sinh. Tại Việt Nam, cây khôi nhung được phân bố tại một số tỉnh bắc bộ, trung bộ như Nghệ An, Thanh Hóa, Lào Cai, Lạng Sơn,...

Quy trình thu hái cây thường vào mùa hạ, người dân sẽ hái cả lá và ngọn, sau đó đem đi phơi khô dưới ánh sáng mặt trời cho tới chúng khô hoàn toàn. Cuối cùng đem đi phơi và ủ ở nơi râm mát.

Trong quá trình đem đi chế biến, người dân sẽ rửa sạch thảo dược và phơi nắng cho đến khi nó mềm mại, cuối cùng bảo quản trong môi trường bóng râm. Hiện nay có hai loại lá khôi được sử dụng nhiều là lá khôi trắng và lá khôi tía. Nhưng lá khôi tía vẫn được đánh giá là có nhiều tác dụng đối với dạ dày tốt hơn nên được sử dụng chủ yếu.

1.2 Thành phần hóa học

Lá khôi tía chứa hai thành phần mang tới nhiều tác dụng đối với sức khỏe, đặc biệt là dạ dày như:

Glycoside: Hoạt chất đem tới công dụng bảo vệ sức khỏe tim mạch, bảo vệ niêm mạc dạ dày và hỗ trợ cải thiện trí nhớ, hạn chế tình trạng suy nhược.
Tanin: Lượng tanin dồi dào trong lá sẽ làm chậm quá trình oxy hóa diễn ra, hỗ trợ làm lành vết thương do loét dạ dày, ức chế hình thành và phát triển của tế bào ung thư.

Bên cạnh đó còn chứa nhiều hoạt chất khác như 3-methoxy-2-methyl-5-pentylphenol, cornudoside và 3-methoxy-2-14 methyl-5-(1′-ketopentyl) phenol,...

II. Lá khôi tía có tác dụng gì đối với sức khỏe?

Theo Y học cổ truyền, cây khôi nhung có vị chua, tính hàn, quy kinh vào tỳ vị nên được nhiều thầy thuốc sử dụng điều trị nóng rát thượng vị, ợ chua, ợ hay hay đầy bụng khó tiêu,...Bên cạnh đó, dược liệu còn có công dụng cải thiện triệu chứng viêm họng, thanh nhiệt giải độc, làm mát cơ thể và chữa thấp khớp, trị các bệnh về da.

Công dụng của lá khôi tía đối với sức khỏe

Theo y học hiện đại, lá khôi có 2 hoạt chất chính là glycosid và tanin nên có khả năng chống viêm, làm lành vết thương. Đặc biệt nó có thể ức chế hoạt động của vi khuẩn HP - nguyên nhân gây bệnh đường ruột dạ dày, từ đó giúp người bệnh ăn ngon, giấc ngủ ổn định và các vết loét nhanh chóng lành lại. Cụ thể 5 tác dụng của lá khôi tía đối với sức khỏe bao gồm:

Hỗ trợ cải thiện triệu chứng của bệnh dạ dày: Lá khôi tía chữa gì? Lá khôi giúp làm giảm các triệu chứng của bệnh đau dạ dày như ợ hơi, ợ chua, đầy bụng, khó tiêu. Các triệu chứng này thường khiến người bệnh cảm thấy khó chịu, ảnh hưởng đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống. Dược liệu này sẽ có tác dụng giảm tiết axit dạ dày, làm dịu cơn đau, giảm các triệu chứng khó chịu của bệnh đau dạ dày.

Trong sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe Bình Vị Thái Minh có thành phần GIGANOSIN (Chiết xuất từ Dạ cẩm và Lá khôi)

Giảm căng thẳng lo lắng: Glycosid trong lá giúp tăng cường dẫn truyền thần kinh, giúp hệ thần kinh hoạt động hiệu quả hơn. Từ đó, giúp cải thiện tâm trạng, giảm lo lắng và căng thẳng. Trong khi đó tanin có tác dụng ức chế quá trình dẫn truyền thần kinh, giúp hệ thần kinh được thư giãn và mang đến tinh thần thoải mái. Ngoài ra, tanin còn có tác dụng chống co thắt, giúp giảm các triệu chứng như đau đầu, mệt mỏi, mất ngủ do căng thẳng gây ra.
Cải thiện hệ thống tiêu hóa: Ít ai biết rằng, lá khôi còn đem tới công dụng cải thiện các vấn đề liên quan đến hệ tiêu hóa như đầy bụng, khó tiêu, ăn uống không ngon, hấp thu dinh dưỡng kém.
Hỗ trợ tiêu diệt vi khuẩn HP: Sự xâm nhập của vi khuẩn HP chính là nguyên nhân hàng đầu gây viêm loét tại dạ dày. Lá khôi tía có chứa các hoạt chất kháng khuẩn, chống viêm, giúp tiêu diệt vi khuẩn HP và giảm tiết axit dạ dày, từ đó làm lành vết loét dạ dày tá tràng nhanh chóng.
Làm lành vết thương: Lá khôi chứa hoạt chất flavonoid - là một chất chống oxy hóa mạnh, có tác dụng bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do. Ngoài ra, flavonoid còn có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giúp làm lành vết thương nhanh chóng. Bên cạnh đó, Glycosid còn có tác dụng kích thích quá trình sản sinh collagen, làm vết thương nhanh chóng liền sẹo.

Lá khôi có tác dụng tốt đối với bệnh viêm loét dạ dày

III. 3 Bài thuốc dùng lá khôi tía

Dưới đây là một số bài thuốc dân gian sử dụng cây lá khôi tía kết hợp cùng nhiều dược liệu khác để chữa về dạ dày, mẩn ngứa, thấp khớp,...

3.1 Bài thuốc dùng lá khôi tía chữa dạ dày

Bài thuốc 1: Lá khôi tía 20g, bồ công anh 20g, hổ sâm 16g, hương phụ, uất kim, hậu phác mỗi loại 8g, cam thảo 20g. Đem tất cả dược liệu đi sắc ngày uống 1 thang.
Bài thuốc 2: Lá khổ sâm, nhân trần, bồ công anh mỗi loại 12g, lá khôi tía 10g và chút chít 10g, đem tất cả mang đi tán thành bột mịn. Lấy 10g đem đi hòa với nước sôi để nguội và uống trực tiếp.

3.2 Bài thuốc chữa mẩn ngứa, dị ứng nổi mề đay

Bài thuốc 1: Lá khôi, tẩm phong mỗi dược liệu 100g đem đi sắc uống. Ngoài ra người bệnh còn có thể dùng để tắm để giảm các triệu chứng ngoài da.
Bài thuốc 2: Người bệnh có thể dùng trực tiếp bằng cách băm nhỏ lá khôi rồi sắc cùng 400ml nước. Đun cho tới khi còn tầm 100ml rồi chia thành 2 phần uống trong ngày

3.3 Bài thuốc điều trị thấp khớp

Đem ké đầu ngựa 16g, lá khôi tía, lá đơn mặt trời, lá bạc thau mỗi loại 12g, dây kim ngân 10g sắc với 600ml nước. Đun cho tới khi còn 200ml rồi chia làm 3 phần uống trong ngày. Lưu ý nên uống trước khi ăn và trước lúc đi ngủ để có hiệu quả tốt.

IV. Những lưu ý khi sử dụng lá khôi

Sau khi nắm rõ được cách sử dụng lá khôi tía, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau để cải thiện bệnh nhanh chóng:

- Về liều lượng:

Sắc uống: 100-200g lá khôi tía khô, sắc với 1 lít nước, uống thay nước hàng ngày.
Hãm trà: 50-100g lá khôi tía khô, hãm với nước sôi, uống thay trà hàng ngày.
Đắp ngoài: Rửa sạch lá tươi, giã nát, đắp lên vết thương.
Không nên sử dụng lá khôi quá 250g/ngày vì có thể gây nôn mửa, buồn nôn, mệt mỏi,...
Trước khi sử dụng lá khôi, nên tham khảo ý kiến bác sĩ, đặc biệt là đối với phụ nữ mang thai và cho con bú.
Không dùng lá khôi cho người bị rối loạn đông máu, người bị dị ứng với lá.
Ngoài ra nên chọn những loại lá chất lượng, có màu tím đậm, lá dày, mặt trên của lá bóng, mặt dưới của lá có lông tơ.

Trên đây là thông tin về đặc điểm, công dụng và cách sử dụng lá khôi tía mà người bệnh có thể tham khảo. Đây không chỉ là một loài thực vật đơn thuần mà là dược liệu mang đến nhiều tác dụng hỗ trợ quá trình điều trị cho người bệnh. Tuy nhiên để đảm bảo an toàn và hiệu quả nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc thầy thuốc đông y trước nhé.

Nguồn bài viết: Tổng hợp

||Tham khảo thêm các dược liệu quý khác: