Thiên ma: Đặc điểm, công dụng và cách dùng hiệu quả

Thiên ma được truyền tai nhau như một loại dược liệu quý, được sử dụng nhiều trong các bài thuốc dân gian từ hàng trăm năm qua. Tuy nhiên, việc dùng củ thiên ma để hỗ trợ điều trị bệnh cũng cần lưu ý để tránh những tác dụng không mong muốn xảy ra.

Để hiểu rõ hơn điều này, mời các bạn cùng tham khảo bài viết dưới đây. 

Cây thiên ma là gì?

Cây thiên ma có tên khoa học là Gastrodia Elata Blume, thuộc họ phong lan Orchidaceae. Nó còn có tên gọi khác như Xích tiễn, minh thiên ma, định phong thảo, vô phong tự động thảo, minh thiên ma, thần thảo, hợp ly thiên ma.

Đặc điểm thực vật 

Thân cây thiên ma không có lá và diệp lục, thường có màu vàng nhạt hoặc nâu. Thân cây mọc thẳng đứng, chiều cao từ 30 đến 100cm, trông xa như mũi tên, rễ thẳng đứng giống hình chân người. Thân cây có những vảy nhỏ màu vàng bao quanh.

Hoa mọc thành chùm ở phần trên của thân cây. Hoa có màu vàng nhạt, cánh hoa mỏng và xếp thành dạng lưỡi liềm. Hoa nở vào mùa hè, thường là từ tháng 6 đến tháng 8. Quả của cây thiên ma là dạng quả nang, chứa nhiều hạt nhỏ và nhẹ. Khi chín, quả nứt ra để phát tán hạt.

Phần quan trọng nhất của thiên ma chính là củ. Rễ củ thường có hình trụ hoặc hình chùy, kích thước khoảng 5-15cm. Củ rễ mọc ngầm dưới đất và có màu nâu sẫm hoặc nâu ngả vàng với nhiều đường vân nhăn ngang dọc. Củ rất cứng nên khó có thể bị bẻ gãy. Bên trong củ thiên ma có mô mềm, màu trắng hoặc màu kem, vị ngọt. Mô này chứa nhiều chất dinh dưỡng và các hoạt chất có tác dụng trong y học.

Hình ảnh cây thiên ma

Phân bố và thu hái 

Cây thiên ma được tìm thấy chủ yếu ở các khu vực có khí hậu ôn đới ẩm, như các khu rừng núi ẩm ướt và rừng cây lá kim. Đặc biệt, chúng phổ biến ở vùng Đông Á, bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan. Tại Việt Nam, thảo dược này chủ yếu phân bố ở các tỉnh vùng núi như Hoà Bình, Lạng Sơn. Chúng thường được tìm thấy ở độ cao từ 500m đến 2000m so với mặt nước biển.

Củ của cây thiên ma là phần được sử dụng trong y học và có giá trị thương mại cao. Việc thu hái thiên ma thường diễn ra vào mùa hè và thu, khi cây phát triển và củ đạt kích thước lớn nhất. Củ được đào lên, bỏ vỏ rễ, rửa sạch, sau đó luộc hoặc hầm. Ngoài ra, rễ củ có thể thái lát, sấy, phơi khô sau đó tán bột làm thuốc chữa bệnh.

Thành phần hóa học

Cây thiên ma chứa nhiều thành phần hóa học quan trọng, đặc biệt là trong củ. Dưới đây là một số thành phần hóa học chính:

• Gastrodin: Đây là hoạt chất chính có trong thiên ma, được biết đến với tính năng bảo vệ tế bào thần kinh, chống oxy hóa và có tác dụng bảo vệ gan.
• 4-hydroxybenzaldehyde: Đây là một hợp chất có hoạt tính chống viêm và chống oxy hóa.
• Vanillin: Một chất có mùi thơm tự nhiên, có hoạt tính chống viêm và làm dịu.
• Amino acids: Các axit amin như glutamic acid, proline, valine, threonine, và alanine có thể được tìm thấy trong cây thiên ma.
• Minerals: Cây thiên ma cũng chứa các khoáng chất như canxi, kali, magie, và sắt.
• Các hợp chất khác: Bao gồm các alkaloid, saponin và flavonoid, các chất này đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động sinh học của cây thiên ma.

Thiên ma là thảo dược quý với nhiều thành phần có lợi

Củ thiên ma có tác dụng gì?

Tác dụng của củ thiên ma đã được sử dụng trong y học cổ truyền và nghiên cứu hiện đại để điều trị một số vấn đề sức khỏe. Dưới đây là các tác dụng chính mà củ thiên ma mang lại:

Chống khối u

Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy rằng thiên ma có khả năng ức chế sự phát triển của khối u. Các hợp chất trong thiên ma có tác dụng chống oxy hóa và chống viêm, có thể giúp ngăn ngừa sự hình thành và phát triển của khối u.

Cải thiện trí nhớ

Theo nghiên cứu trên động vật và con người đã chỉ ra rằng thiên ma có tác dụng cải thiện trí nhớ và chức năng não. Nó được sử dụng để hỗ trợ trong điều trị các rối loạn như suy giảm trí nhớ và bệnh Alzheimer. Ngoài ra, cũng có thể trì hoãn sự lão hóa của cơ thể con người liên quan đến các gốc tự do.

Tác dụng miễn dịch

Thiên ma có thể có tác dụng hỗ trợ hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các bệnh lý và bảo vệ sức khỏe tổng thể.

Bảo vệ thần kinh

Gastrodin là thành phần chính có trong thiên ma, được chứng minh là có khả năng bảo vệ thần kinh. Nó giúp bảo vệ các tế bào thần kinh khỏi sự tổn thương do các tác nhân oxy hóa và viêm.

Tác động lên hệ tim mạch

Củ thiên ma giúp làm giảm cholesterol toàn phần và LDL để giảm nguy cơ xơ vữa động mạch. Từ đó, giảm nguy cơ bệnh tim mạch (CVD) và xơ vữa động mạch.

Củ thiên ma mang lại nhiều tác dụng y học

Cách sử dụng củ thiên ma

Để đảm bảo an toàn và hiệu quả nhất khi sử dụng thiên ma, bạn cần ghi nhớ cách sử dụng và liều lượng của vị thuốc này. Cụ thể:

Liều lượng

Liều lượng sử dụng củ thiên ma có thể khác nhau tùy thuộc vào mục đích sử dụng, tuổi của người sử dụng và tình trạng sức khỏe cụ thể. 

Dạng sử dụng: Củ thiên ma thường được sử dụng dưới dạng khô, tán bột hoặc chiết xuất để làm thuốc.

Liều dùng thông thường:

• Dạng củ khô: Thường là khoảng 3-9g mỗi lần dưới dạng thuốc sắc, có thể chia làm 2-3 lần trong ngày.
• Dạng bột: Tán bột uống 1-1,5g/lần trong ngày.
• Dạng chiết xuất: Liều lượng có thể dao động từ 100-500mg mỗi ngày, tùy thuộc vào độ tinh khiết và cách sản xuất của sản phẩm chiết xuất

Bài thuốc

Thiên ma được sử dụng trong nhiều bài thuốc dân gian khác nhau để hỗ trợ điều trị các bệnh lý. Bạn có thể tham khảo một số ví dụ như sau:

Hỗ trợ điều trị đau khớp

Nguyên liệu: 12g thiên ma, 6g nhũ hương, 12g ngưu tất và 4g toàn yết.

Cách làm: Đem các nguyên liệu đi xay nhuyễn, sau đó kết hợp với hồ tinh bột để làm thành viên hoặc sắc lấy nước dùng để uống hàng ngày.

Hỗ trợ trị đau đầu, chóng mặt

Nguyên liệu: 20g thiên ma và 6g xuyên khung.

Cách làm: Xay nhỏ các nguyên liệu và trộn với hồ tinh bột để tạo thành viên. Ngày dùng 3 lần, mỗi lần từ 4g đến 8g. 

Chữa sài uốn ván

Nguyên liệu: Thiên ma, nam tinh chế, phòng phong, bạch phụ chế, khương hoạt, mỗi thứ lấy một lượng bằng nhau.

Cách làm: Đem tất cả các vị thuốc nghiền thành bột mịn. Uống 2-3 lần/ngày, mỗi lần khoảng 4-8g. Hòa bột thuốc với nước ấm đun sôi để nguội hoặc rượu trắng uống. 

Thiên ma được sử dụng trong nhiều bài thuốc dân gian

Giá củ thiên ma hiện nay

Vì tác dụng mà nó mang lại nên giá thành của củ thiên ma cũng là điều được rất nhiều người quan tâm. Giá của củ thiên ma có thể khác nhau tùy vào nguồn gốc, chất lượng, độ hiếm có và thị trường mà bạn đang xem xét. 

Tuy nhiên, theo mặt bằng chung thì giá của củ thiên ma thường khá cao. Trên thị trường, giá của củ thiên ma khô có thể dao động trong khoảng từ 1 đến 2 triệu đồng. Trong một số trường hợp, giá có thể cao hơn nữa tùy thuộc vào thị trường và đặc điểm sản phẩm.

Chính bởi vậy, đánh vào tâm lý khách hàng là ham rẻ nên sẽ xuất hiện rất nhiều hàng giả, hàng nhái trà trộn. Bạn nên tìm hiểu kỹ lưỡng các đơn vị chuyên cung cấp các loại thảo dược quý để tránh tiền mất tật mang.

Lưu ý khi sử dụng thiên ma

Khi sử dụng thiên ma, có một số điều lưu ý quan trọng sau đây để đảm bảo sử dụng an toàn và hiệu quả:

• Tuân theo hướng dẫn của bác sĩ về liều lượng cụ thể. Liều dùng của thiên ma có thể khác nhau tùy thuộc vào mục đích sử dụng và tình trạng sức khỏe cá nhân.
• Phụ nữ mang bầu, đang cho con bú hoặc những người có tình trạng huyết hư nên tránh dùng thiên ma bởi có thể gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe.
• Thiên ma có thể tương tác với một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc dùng để điều trị các rối loạn thần kinh.
• Nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu phản ứng dị ứng, khó chịu hoặc tác dụng phụ nào sau khi sử dụng thiên ma, hãy ngừng sử dụng ngay lập tức và tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế.
• Chọn sản phẩm thiên ma từ nhà cung cấp đáng tin cậy để đảm bảo chất lượng và tính an toàn của sản phẩm.
• Bảo quản thiên ma ở nơi khô ráo, thoáng mát và tránh ánh nắng trực tiếp để giữ được chất lượng của nó.

Lưu ý khi sử dụng cây thiên ma

Những lưu ý trên của Dược Thái Minh sẽ giúp bạn sử dụng thiên ma một cách an toàn và hiệu quả, tránh được các vấn đề liên quan đến sức khỏe và tăng cường lợi ích từ cây thuốc này.