Xà sàng tử có tác dụng gì? Lưu ý khi sử dụng

Bạn đã từng nghe đến vị thuốc xà sàng tử bao giờ chưa? Nó đã được sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền với tác dụng điều trị các bệnh lý liên quan đến liệt dương, vô sinh, khí hư, chàm và vảy nến.

Để hiểu kỹ hơn về loại cây này, cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Thông tin chung về xà sàng tử

Xà sàng tử thực chất không phải là tên một loại cây, mà nó là phần quả của cây xà sàng. Cây xà sàng có tên khoa học là Cnidium monnieri, thuộc học Hoa tán (Umbelliferae), hay còn được biết đến với tên gọi khác như Giần sàng. Sở dĩ gọi là Xà sàng vì người ta hay thấy rắn nằm trên cây này. 

Đặc điểm hình thái 

Cây xà sàng là loài cây thân thảo mọc hàng năm, cao từ 30-80 cm. Thân cây có rãnh dọc và thẳng đứng hoặc xiên lên trên, phân nhiều nhánh.

Lá có dạng lông chim, mọc xen kẽ dọc theo thân cây. Lá chia thành nhiều thùy nhỏ, có hình dạng tương tự như lá cây ngò, cuống dài từ 4-8cm. Mặt trên của lá màu xanh đậm, mặt dưới màu nhạt hơn.

Hoa nhỏ, màu trắng hoặc vàng nhạt. Hoa mọc thành cụm ở đầu cành, tạo thành tán hoa giống như các cây thuộc họ Hoa tán khác. Cuống hoa có chiều dài cỡ 7-12cm, dài hơn lá.

Như đã nói ở trên, quả của xà sàng chính là xà sàng tử. Nó có hình bầu dục nhỏ, dài khoảng 2-4mm, và rộng khoảng 1-2mm. Quả màu nâu, có vân chạy dọc theo chiều dài, chia thành nhiều múi. Quả chứa nhiều tinh dầu, có mùi thơm đặc trưng. Hạt nhỏ, có khả năng nảy mầm tốt.

Hình ảnh cây xà sàng tử trong tự nhiên

Phân bố và thu hái 

Cây xà sàng có phạm vi phân bố rộng rãi ở nhiều khu vực trên thế giới, chủ yếu ở Đông Trung Quốc, Trung Nam, Tây Nam, Tây Bắc, Bắc và Đông Bắc Trung Quốc. Chúng phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là vào mùa xuân khi tiết trời ẩm mát. Ở Việt Nam, cây mọc hoang dại ở nhiều vùng, từ đồng bằng đến miền núi.

Xà sàng tử là bộ phận chính được sử dụng làm dược liệu ở cây xà sàng. Thời kỳ ra hoa từ tháng 4 đến tháng 7, thời kỳ đậu quả từ tháng 6 đến tháng 10. Quả xà sàng tử được thu hoạch khi chín, thường vào cuối mùa hè đến đầu mùa thu (tháng 8-9). Thời gian này quả chứa hàm lượng hoạt chất cao nhất.

Khi thu hái, toàn bộ cây được cắt sát gốc khi quả bắt đầu chín. Cây sau đó được bó thành từng bó và phơi hoặc sấy khô. Quả sau khi khô được tách ra khỏi cây bằng cách đập hoặc xay nhẹ nhàng. Sau đó làm sạch, loại bỏ tạp chất và bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát. Quả khô được bảo quản trong các túi hoặc hộp kín, để ở nơi khô ráo và tránh ánh sáng trực tiếp.

Thành phần hóa học

Xà sàng tử chứa nhiều thành phần hóa học quan trọng có hoạt tính sinh học cao. Cho đến nay, 350 hợp chất đã được nghiên cứu và xác định ở cây xà sàng. Dưới đây là một số thành phần chính:

• Osthole: Đây là thành phần chính và có hoạt tính sinh học mạnh nhất trong xà sàng tử. Osthole có các tác dụng như chống viêm, kháng khuẩn, kháng nấm và chống ung thư.
• Imperatorin: Có tác dụng chống co giật, chống viêm và có thể giúp cải thiện lưu thông máu.
• Xanthotoxin (Methoxsalen): Được sử dụng trong điều trị bệnh vẩy nến và các bệnh da liễu khác.
• Isopimpinellin: Có hoạt tính chống oxy hóa và có thể bảo vệ tế bào khỏi tổn thương.
• Tinh dầu: Chứa các hợp chất như camphene, borneol, osthole, isopimpinellin và nhiều loại terpen khác. Tinh dầu có mùi thơm đặc trưng và có tác dụng kháng khuẩn, kháng viêm.
• Chất béo: Bao gồm các acid béo không bão hòa.
• Protein và carbohydrate: Các thành phần cơ bản của quả.

Xà sàng tử chính là phần quả của cây xà sàng

Xà sàng tử có tác dụng gì?

Vị thuốc xà sàng tử có nhiều tác dụng tích cực đối với sức khỏe nhờ các thành phần hoạt tính sinh học đa dạng. Dưới đây là các tác dụng cụ thể đối với từng hệ cơ quan:

Với hệ hô hấp

Xà sàng tử chứa các hợp chất như osthole và imperatorin có khả năng kháng khuẩn và chống viêm, giúp giảm các triệu chứng viêm nhiễm đường hô hấp như viêm phổi, viêm phế quản.

Ngoài ra, các thành phần này cũng có thể làm giãn cơ trơn phế quản, giảm co thắt và hỗ trợ điều trị hen suyễn, tiêu đờm.

Với hệ tuần hoàn

Các flavonoids trong xà sàng tử như isopimpinellin có thể giúp cải thiện lưu thông máu, làm giảm nguy cơ tắc nghẽn mạch máu. Một số nghiên cứu cho thấy các hợp chất trong xà sàng tử có khả năng giãn mạch, giúp hạ huyết áp.

Các thành phần như osthole có thể có tác dụng chống đông máu, giảm nguy cơ hình thành cục máu đông và các biến chứng liên quan.

Với hệ miễn dịch

Xà sàng tử chứa các hợp chất có khả năng kích thích hệ miễn dịch, tăng cường khả năng đề kháng của cơ thể đối với các tác nhân gây bệnh.

Các chất chống viêm giúp giảm các phản ứng viêm quá mức, hỗ trợ điều trị các bệnh viêm nhiễm và tự miễn.

Với hệ thần kinh trung ương

Các hợp chất như imperatorin có tác dụng chống co giật, hỗ trợ điều trị các bệnh lý như động kinh. Theo nghiên cứu sơ bộ cho thấy xà sàng tử có thể cải thiện chức năng nhận thức và bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương do stress oxy hóa, tác dụng làm dịu, giúp giảm căng thẳng và lo âu.

Chiết xuất từ xà sàng tử có nhiều công dụng cho sức khỏe

Với hệ xương khớp

Osthole và các hợp chất khác trong xà sàng tử có tác dụng chống viêm và giảm đau, hỗ trợ điều trị các bệnh viêm khớp và thoái hóa khớp.

Các nghiên cứu cho thấy xà sàng tử có thể giúp bảo vệ sụn khớp khỏi tổn thương, hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến thoái hóa sụn khớp.

Với cơ quan sinh dục 

Xà sàng tử được sử dụng để tăng cường chức năng tình dục ở nam giới, bao gồm việc cải thiện khả năng cương cứng, kéo dài thời gian quan hệ, rối loạn cương dương và tăng chất lượng tinh trùng. Thành phần chính của xà sàng tử là các hợp chất coumarin và osthole, có khả năng kích thích sản sinh hormone testosterone tự nhiên, tăng cường ham muốn và cải thiện chất lượng tinh trùng. Đồng thời, cây xà sàng tử còn có tác dụng chống viêm, kháng khuẩn và cải thiện tuần hoàn máu, giúp giảm nguy cơ mãn dục sớm ở nam giới.

Viên uống KingsUp có thành phần OSTHOLODIN (Chiết xuất Xà sàng tử - Cnidium monnieri extract). KingsUp hỗ trợ bổ thận, hỗ trợ tráng dương. Hỗ trợ tăng cường khả năng sinh lý nam, hạn chế quá trình mãn dục sớm. Dành cho nam giới trưởng thành suy giảm chức năng sinh lý nam, bị đau lưng, mỏi gối, tiểu đêm nhiều do thận yếu

Liều dùng và cách dùng xà sàng tử

Liều dùng xà sàng tử có thể thay đổi tùy theo mục đích sử dụng và tình trạng cụ thể của người dùng. Tuy nhiên, liều dùng thông thường trong các bài thuốc y học cổ truyền thường nằm trong khoảng:

Dạng thuốc sắc

Nguyên liệu: 6-12g xà sàng tử khô.

Cách làm: Rửa sạch xà sàng tử, cho vào nồi với khoảng 500 ml nước. Đun sôi, sau đó giảm lửa và đun liu riu khoảng 20-30 phút. Lọc lấy nước, bỏ bã. Uống nước sắc 2-3 lần mỗi ngày. Có thể chia làm hai lần sáng và tối.

Dạng bột

Nguyên liệu: 3-6g xà sàng tử khô nghiền thành bột mịn.

Cách làm: Dùng máy xay hoặc cối để nghiền xà sàng tử khô thành bột mịn. Pha bột xà sàng tử với nước ấm hoặc sữa, uống 2-3 lần mỗi ngày. Liều dùng mỗi lần khoảng 1-2 gram.

Dùng ngoài da

Nguyên liệu: Xà sàng tử khô.

Cách làm: Xay xà sàng tử thành bột, trộn với một ít nước để tạo thành hỗn hợp nhão. Bôi hỗn hợp lên vùng da bị viêm nhiễm, ngứa ngáy hoặc nấm da. Để trong khoảng 20-30 phút rồi rửa sạch.

Ngâm rượu

Nguyên liệu: 100g xà sàng tử khô, 1 lít rượu trắng (khoảng 40 độ).

Cách làm: Cho xà sàng tử vào bình thủy tinh, đổ rượu trắng vào bình sao cho ngập hết xà sàng tử. Đậy kín nắp bình, lắc nhẹ để trộn đều. Ngâm trong khoảng 2-4 tuần là có thể sử dụng.

Sử dụng xà sàng tử với lượng vừa đủ để đảm bảo an toàn

Bài thuốc từ xà sàng tử

Dưới đây là một số bài thuốc dân gian sử dụng xà sàng tử cho các mục đích chữa bệnh khác nhau:

Chữa viêm da, nấm da

Nguyên liệu: Xà sàng tử 12g, bạch chỉ 12g, khổ sâm 10g.

Cách làm: Sắc các vị thuốc với 500ml nước, đun sôi rồi hạ lửa liu riu khoảng 20 phút. Lọc lấy nước, dùng để rửa vùng da bị viêm, ngứa hoặc nấm. Làm 2-3 lần mỗi ngày.

Chữa yếu sinh lý nam giới

Nguyên liệu: Xà sàng tử 10g, ba kích 10g, đỗ trọng 10g, kỷ tử 10g, nhục thung dung 10g.

Cách làm: Sắc nguyên liệu với 600ml nước, đun sôi rồi hạ lửa liu riu khoảng 30 phút. Lọc lấy nước, chia làm hai lần uống trong ngày, sáng và tối.

Chữa hen suyễn

Nguyên liệu: Xà sàng tử 10g, tử tô tử 10g, bán hạ 10g, cát cánh 10g, cam thảo 5g.

Cách làm: Sắc các vị thuốc với 600ml nước, đun sôi rồi hạ lửa nhỏ đun tiếp khoảng 30 phút. Lọc lấy nước, chia làm ba lần uống trong ngày.

Chữa ngứa ấm hộ

Nguyên liệu: 10g Xà sàng tử, 10g Đại hoàng, 10g Quy vĩ, 10g Uy linh tiên, 10g Khổ sâm.

Cách làm: Rửa sạch các nguyên liệu, sau đó bỏ chung sắc với nước, rồi xông rửa.

Xà sàng tử được sử dụng trong nhiều bài thuốc dân gian

Lưu ý khi sử dụng xà sàng tử

Sử dụng xà sàng tử cần lưu ý một số điều quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả:

• Nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để được tư vấn về liều lượng và cách dùng phù hợp.
• Xà sàng tử có thể gây co bóp tử cung, không an toàn cho phụ nữ mang thai và có thể gây nguy cơ sảy thai.
• Người bị bệnh gan hoặc thận nên thận trọng khi sử dụng xà sàng tử.
• Xà sàng tử có thể tương tác với thuốc chống đông máu, làm tăng nguy cơ chảy máu.
• Nếu có dấu hiệu dị ứng như phát ban, ngứa, sưng hoặc khó thở, ngừng sử dụng ngay lập tức và tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Dùng theo liều lượng đã được chỉ định trong các bài thuốc hoặc theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Mua xà sàng tử từ các nguồn đáng tin cậy để đảm bảo chất lượng và an toàn.
• Bảo quản xà sàng tử ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp và độ ẩm.
• Không tự ý phối hợp xà sàng tử với các loại thuốc khác mà không có sự tư vấn của bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền.

Lưu ý khi sử dụng xà sàng tử

Bằng cách lưu ý những điều trên, bạn có thể sử dụng xà sàng tử một cách an toàn và hiệu quả, tận dụng được những lợi ích mà vị thuốc này mang lại trong y học cổ truyền để điều trị bệnh lý liên quan đến sức khoẻ.

Tìm hiểu thêm:

• Nhục thung dung - Vị thuốc hữu hiệu cho phái mạnh