Cây hoàng bá chữa bệnh gì? Gợi ý 6 cách dùng an toàn, hiệu quả

Cây hoàng bá là dược liệu quý, được sử dụng phổ biến trong Y Học Cổ Truyền với nhiều công dụng hữu ích cho sức khỏe. Vậy, cây hoàng bá chữa bệnh gì? Cách sử dụng hoàng bá như nào để an toàn, hiệu quả tại nhà? Hãy theo dõi bài viết dưới đây!

Khám phá hoàng bá và những bài thuốc chữa bệnh nổi tiếng

Đôi nét về cây hoàng bá: Đặc điểm, phân bố

Cây hoàng bá còn được gọi là cây nghiệt mộc, hoàng nghiệt hoặc nghiệt bá. Ở Việt Nam, cây hoàng bá mọc chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu.

Hoàng bá là một loại cây thân gỗ lớn, có thể cao tới 25m, đường kính thân đạt đến 70cm. Vỏ thân dày, nứt nẻ, màu xám nâu, bên trong màu vàng. Lá hoàng bá mọc đối xứng, gồm 5 - 13 lá chét hình trứng dài, mép lá nguyên không xẻ. Hoa hoàng bá màu vàng lục, mọc thành chùm ở nách lá. Quả thịt có hình cầu, màu tím, chứa 1 - 2 hạt.

Bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu là vỏ hoàng bá phơi khô hoặc sấy.

Hình ảnh cây hoàng bá

Thành phần hoạt chất của cây hoàng bá bao gồm:

• Vỏ hoàng bá chủ yếu chứa các alkaloid như Palmatin, Berberin, Jatrorrhizin, Candicin, Magnoflorin và các hợp chất Phenolic.
• Lá hoàng bá: Phelamurin, Amurensin, Aglycon phelamuretin...
• Quả hoàng bá: Limonoid, Myreen, Geraniol...

Rất nhiều người gặp hiểu lầm giữa cây hoàng bá và cây núc nác vì chúng có ngoại hình tương tự. Thực tế, vỏ của cây núc nác vẫn được sử dụng để thay thế cho vỏ hoàng bá trong mục đích chữa bệnh. Do đó, núc nác thường được gọi là "hoàng bá nam" để phân biệt.

> Xem thêm: Trạch tả là cây gì

Tác dụng của cây hoàng bá

Hoàng bá mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Để hiểu rõ hơn về "cây hoàng bá chữa bệnh gì", chúng ta sẽ đi vào chi tiết về tác dụng của hoàng bá theo cả quan điểm Đông y và Tây y. Cụ thể:

Theo Đông Y, cây hoàng bá có vị đắng, tính hàn, quy vào kinh tỳ, thận và bàng quang. Do đó, vị thuốc này thường được sử dụng để giải độc, giảm viêm, làm mát và tăng sự tỉnh táo, giảm đau xương cốt một cách nhẹ nhàng.

Tác dụng của hoàng bá

Theo Tây Y, hoàng bá thường được sử dụng trong các sản phẩm y tế, như Berberin, được chứng minh có hiệu quả trong quá trình điều trị viêm gan, vàng da, viêm đại tràng và lỵ.

Bên cạnh đó, “chiết xuất từ hoàng bá có tác dụng kháng khuẩn rõ rệt đối với các chủng vi khuẩn gram âm, gram dương” - theo Bệnh viện Nguyễn Tri Phương. Mặt khác, chúng cũng có tác dụng kháng nấm, đặc biệt là ức chế một số loại nấm gây bệnh ngoài da.

Gần đây, kết quả thử nghiệm trên động vật cũng đã chỉ ra rằng, tinh dầu hoàng bá có khả năng hỗ trợ hạ huyết áp, long đờm. 

Đặc biệt, hoạt chất Phellodendrin trong vỏ cây hoàng bá cũng được chứng minh có khả năng ức chế thần kinh trung ương, tăng cường trương lực ruột và kích thích hoạt động co bóp của ruột.

Tác dụng phụ của hoàng bá

Nhìn chung, hoàng bá được xem là an toàn khi sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, khi lạm dụng hoặc dùng sai cách, một số tác dụng phụ của cây hoàng bá có thể xảy ra, bao gồm:

• Buồn nôn, nôn
• Tiêu chảy
• Mất ngủ
• Mệt mỏi
• Nổi mẩn ngứa.

Nên thận trọng khi sử dụng vị thuốc hoàng bá

Cách sử dụng cây hoàng bá

Có rất nhiều cách sử dụng cây hoàng bá khác nhau, tùy thuộc mục đích và nhu cầu sử dụng. Dưới đây là một vài gợi ý tiêu biểu mà bạn có thể áp dụng tại nhà:

Ăn trực tiếp

Thái phiến và ăn hoàng bá trực tiếp là cách sử dụng tiện lợi, phù hợp với người bận rộn, không có thời gian chế biến. Phương pháp này vẫn mang lại hiệu quả cao trong việc tận dụng các công dụng của hoàng bá.

Cách thực hiện: Đem vỏ hoàng bá đi ủ mềm rồi thái chéo thành các phiến. Sau đó phơi khô, bảo quản ở nơi khô thoáng để sử dụng dần.

Sắc uống

Đây là cách dùng hoàng bá thông dụng nhất, phù hợp với người bị nhiệt miệng, vàng da, viêm gan, men gan cao. Tuy nhiên, bạn nên sắc với lửa nhỏ, không nên sắc quá lâu sẽ làm mất đi tác dụng của thuốc.

> Có thể bạn quan tâm: Cây mã đề có tác dụng gì

Cách thực hiện:

• Bước 1: Lấy 5-10g vỏ thân hoặc cành hoàng bá đã phơi khô, rửa sạch.
• Bước 2: Cho hoàng bá vào ấm sắc với 500ml nước, sắc đến khi còn 250ml nước.
• Bước 3: Uống ngày 2-3 lần, mỗi lần 100ml.

Uống hoàng bá khô giúp cải thiện men gan

Pha trà hoàng bá

Tương tự sắc uống, trà hoàng bá vẫn đem lại công dụng tương tự nhưng có thể mất một thời gian khá dài để cảm nhận sự khác biệt. Mặc dù vậy, đây vẫn là cách tiếp cận phù hợp với những người mới hoặc không thể chịu được vị đắng của vị thuốc này.

Cách thực hiện:

• Bước 1: Lấy 2-3g vỏ thân hoặc cành hoàng bá đã phơi khô, rửa sạch.
• Bước 2: Cho vào ấm, tráng qua nước sôi rồi đổ nước đi.
• Bước 3: Cho thêm 200ml nước sôi vào, hãm trong 10-15 phút.
• Bước 4: Uống thay trà trong ngày.

Hoàng bá ngâm rượu

Thưởng thức ly rượu hoàng bá ấm nồng không chỉ mang đến hương vị độc đáo mà còn giúp an thần, giảm stress và cải thiện giấc ngủ. Lưu ý, để tránh tác dụng phụ không mong muốn, bạn chỉ nên sử dụng tối đa 15ml rượu hoàng bá/ngày.

Cách thực hiện:

• Bước 1: Rửa sạch 500g vỏ thân hoặc cành hoàng bá khô với nước, để ráo.
• Bước 2: Cho hoàng bá vào bình thủy tinh hoặc chum sành có nắp đậy kín.
• Bước 3: Đổ 5 lít rượu trắng có nồng độ từ 40 - 50 độ vào bình, ngâm trong 30 ngày. Mỗi ngày nên lắc bình 1 - 2 lần.
• Bước 4: Sau 30 ngày, có thể sử dụng 10 - 15ml/ngày.

Bôi ngoài da

Với những vết thương ngoài da, mụn nhọt, bạn nên dùng hoàng bá dưới hình thức đắp da hoặc rửa để sát khuẩn, tiêu viêm và giúp vết thương mau lành.

Cách thực hiện:

• Cách 1: Sắc lấy nước hoàng bá, để nguội rồi rửa vết thương ngày 2-3 lần.
• Cách 2: Giã nát vỏ thân hoặc cành hoàng bá, đắp lên mụn nhọt ngày 2-3 lần.

Đắp lá hoàng bá giúp cải thiện da mụn

Ngâm chân

Ngâm chân với hoàng bá mỗi tối là liệu pháp đơn giản, dễ thực hiện và mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Cách làm này vừa giúp bạn thư giãn sau ngày dài làm việc mệt mỏi, vừa hỗ trợ giảm đau nhức, trị hôi chân, cải thiện lưu thông máu, nâng cao chất lượng giấc ngủ và hỗ trợ điều trị một số bệnh lý khác.

Cách thực hiện:

• Bước 1: Cho 10-15g vỏ thân hoặc cành hoàng bá đã phơi khô vào 2 lít nước nóng.
• Bước 2: Ngâm chân trong 15-20 phút, ngày 1-2 lần.

Ngoài các cách sử dụng trên, bạn có thể sao hoàng bá với tồn tính, muối hoặc kết hợp chúng với nhiều vị thuốc tự nhiên khác để tăng hiệu quả điều trị.

> Đọc thêm: Cây thuốc nam chữa đau lưng

Bài thuốc chữa bệnh từ hoàng bá

Bài thuốc chữa di tinh, tiểu đục: Dùng bột hoàng bá và vỏ hàu/vỏ hến nung (tỷ lệ 1:1). Sử dụng 5-9g/lần, pha nước sôi để nguội, uống 2 lần/ngày.

Bài thuốc giảm viêm ruột cấp tính, lỵ cấp tính: Chuẩn bị 9g hoàng bá, 15g bồ công anh. Sắc uống trước ăn, 1 thang/ngày, uống liên tục trong 2 tuần.

Từ xa xưa, hoàng bá đã được sử dụng để chữa các bệnh về đường tiêu hóa, đại tràng. Với sự tiến bộ của y học hiện đại, hoàng bá đã được tinh lọc, chiết xuất để áp dụng vào các công thức sản phẩm hỗ trợ điều trị các bệnh về đại tràng, viêm đại tràng trong đó có Tràng Phục Linh PLUS, sản phẩm bảo vệ sức khỏe của Dược Thái Minh đã được nghiên cứu và chứng minh lâm sàng về hiệu quả

Bài thuốc trị viêm gan cấp: Đem sắc 12g hoàng bá, 10g đại hoàng, 10g chi tử, 10g mộc thông, 10g chỉ xác, 10g nọc sởi. Uống ngày 1 thang, chia 3 lần trước ăn khoảng 1 giờ và dùng liệu trình trong 3 đến 4 tuần (tùy theo tình trạng).

Bài thuốc chữa viêm da, ngứa, lở loét: Vệ sinh sạch sẽ vết thương. Chuẩn bị hoàng bá và thạch cao mỗi vị 30g rồi nghiền thành bột mịn. Sau đó rắc bột trực tiếp vào vết thương và băng vùng da lại bằng vải gạc sạch.

Bài thuốc chữa viêm da từ cây hoàng bá

Bài thuốc giảm thương hàn: Chuẩn bị hoàng bá, bạch cập, đồng lượng, vị du và đồng lượng theo tỉ lệ 1:1. Đem tất cả nguyên liệu tán bột mịn rồi pha với nước ấm uống trước ăn. Mỗi lần chỉ dùng khoảng 9g thuốc, uống trong nhiều ngày liên tiếp.

Bài thuốc cải thiện bệnh đái tháo đường, âm hư hỏa vượng: Lấy hoàng bá, đỗ trọng, tri mẫu, kỷ tử, quy bản và trắc bách diệp mỗi vị 12g, thêm ngũ vị tử với cam thảo mỗi vị 6g dùng sắc uống 3 lần/thang/ngày. Lưu ý, nên uống thuốc trước ăn và liên tục từ 2 - 3 tuần.

Ngoài ra, còn rất nhiều bài thuốc dân gian khác có sử dụng cây hoàng bá để chữa bệnh. Tuy nhiên, thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo. Hãy luôn hỏi ý kiến bác sĩ, thầy thuốc trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.

Lưu ý khi dùng cây hoàng bá

Trước và trong quá trình sử dụng hoàng bá, bạn nên chú ý một số điều sau:

• Không sử dụng cây hoàng bá khi đang sử dụng thuốc hạ huyết áp, thuốc chống đông máu và thuốc lợi tiểu.
• Phụ nữ mang thai, đang cho con bú cần thận trọng khi dùng hoàng bá.
• Chỉ nên mua hoàng bá có nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo được chất lượng, không có dấu hiệu ẩm mốc.
• Ngưng sử dụng hoàng bá và đến cơ sở y tế gần nhất nếu gặp bất kỳ tác dụng phụ nào.

• Nên sử dụng cây hoàng bá theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc thầy thuốc.

Cây hoàng bá là một vị thuốc tốt, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe. Tuy nhiên, dược liệu này cần sử dụng đúng mục đích, đúng bệnh và đúng thể trạng. Không lạm dụng hoặc sử dụng bừa bãi nhằm tránh gây ảnh hưởng đến sức khỏe bản thân! Trên đây là một số thông tin mà Dược Phẩm Thái Minh muốn đem đến cho bạn, hy vọng những thông tin này là hữu ích với bạn. Chúc các bạn sức khỏe!