Uy linh tiên là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?

Trong Bản thảo cương mục có ghi rằng, Uy linh tiên - một cái tên mang tầng ý nghĩa là mạnh mẽ, vị thuốc có tác dụng như thần tiên đối với sức khỏe, đặc biệt là giảm đau nhức xương khớp, giãn cơ và lợi tiểu. Vậy loài thảo dược này có thực sự thần kỳ hay không? Bài giúp dưới đây sẽ làm rõ về thành phần công dụng và cách dùng của nó, nên bạn đừng bỏ qua nhé.

I. Tìm hiểu về cây Uy linh tiên

Uy linh tiên có tên khoa học là Radix et Rhizoma Clematidis thuộc họ Mao Lương (Ranunculaceae). Cây thường được gọi với nhiều tên khác nhau như thiết cước uy linh tiên, dây ruột già,...Chúng phân bố chủ yếu ở Trung quốc nhưng tại Việt Nam, người dân đã bắt đầu trồng ở vùng Cao Bằng, Lào Cai, Lạng Sơn.

1.1 Đặc điểm hình thái

Uy linh tiên là thực vật thân nhỡ, có xu hướng mọc trườn trên mặt đất hoặc bám vào cây khác. Thân cây hơi hóa gỗ, nhăn, hình trụ có khía dọc, phân ra nhiều mảnh.

Lá cây thuộc dạng kép mọc đối, hình trái xoan, lá chét 5, gốc hình trái tim hoặc hơi tròn. Đầu lá nhọn, hai mặt lá nhẵn đôi khi có ít lông thưa. Cuống lá dài gần lá chét, vặn xoắn lại. Cụm hoa mọc ngay đầu nhánh ngắn hoặc ở nách lá. Hoa khá nhỏ, màu trắng, lá đầu 4 có lông mịn ở mép. Nhị hoa nhiều bao phấn tròn, không lông. 

Hình ảnh cây uy linh tiên

Quả uy linh tiên hình bầu dục, có lông mềm bên ngoài màu vàng nhạt, trong cùng là 1 vòi nhụy với lông dài hơn 4 lần bầu. Mùa hoa và sai quả thường rơi vào khoảng tháng 6 - 10 hằng năm. Hoa sẽ ra từ tháng 6 đến tháng 8, còn quả sẽ đậu vào tháng 9, 10.

1.2 Bộ phận dùng và thành phần hóa học

Bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu là rễ và thân rễ. Mỗi cụm rễ có tới hàng trăm sợi và chiều dài lên đến 60cm. Rễ được chọn thường là rễ rậm dài, bên ngoài đen sẫm, bên trong trắng, mùi thơm nhẹ và có vị đắng.

Thành phần hóa học tập trung chủ yếu là rễ, bao gồm alkaloid, flavonoid, saponin triterpenoid, polysaccarit, tinh dầu và nhiều hoạt chất khác.

1.3 Thu hái và chế biến

Cây được thu hái quanh năm nhưng tốt nhất vẫn là vào mùa thu. Người ra sẽ đào lấy lễ, sau đó bỏ thân lá rồi rửa sạch và phơi khô. Dược liệu được chế biến theo nhiều phương pháp khác nhau như:

• Đem chích rượu: Dùng 10kg rễ uy linh tinh và 2kg rượu trộn đều trong 1 giờ đồng hồ. Sau đó đem đi xào nhỏ lửa cho đến khi khô.
• Phiến: Người ta sẽ cắt rễ cây thành từng đoạn ngắn 3 - 5cm, phần gốc rễ sẽ thái phiến và đem đi sấy khô.
• Sao khô: Sau khi rửa sạch hát bụi bẩn và cắt rễ thành từng đoạn, thì cho lên bếp sao cho tới khi rễ khô lại.

II. Uy linh tiên có tác dụng gì đối với sức khỏe?

Theo Y học cổ truyền, rễ dược liệu có vị mặn cay, tính ôn. Thân có vị hơi đắng, ngọt. Do đó nó có tác dụng khu phong trừ thấp, thông 12 kinh lạc. Trong khi đó phần thân rễ lại có tác dụng tiêu viêm, nhuận tràng. Đặc biệt cao chiết từ thân khi ngâm trong rượu vang sẽ giúp giảm đau do va chạm cơ học hoặc vấp ngã.

Còn theo Y học hiện đại, tác dụng của uy linh tiên được các nhà khoa học làm thí nghiệm và chứng minh một số công dụng sau:

2.1 Giúp bảo vệ xương và sụn khớp

Theo nghiên cứu của Song cùng động sự vào năm 2010, đã chỉ ra rằng dịch chiết của Uy linh tiên có khả năng làm giảm số lượng tế bào đa nhân dương tính với TRAP và giảm sự hiện diện của gen iNOS, RANK trong tế bào RAW 264.7 do RANKL tạo ta. Nhờ vậy, chúng ta mới biết dịch chiết dược liệu có thể làm giảm quá trình tiêu xương do sự biệt hóa tế bào xương và một số gen liên quan.

Dược liệu giúp bảo vệ xương và sụn khớp

Ngoài ra vào năm 2013, cũng có 1 nghiên cứu cho thấy dịch chiết của thảo dược này làm tăng khả năng sống của các tế bào sụn. Saponin trong dược liệu có thể ức chế COX 1 và COX 2, metalloproteinase, prostaglandin E2 trong quá trình viêm.

2.2 Bảo vệ da dưới tác động của UVB

Theo một số đề tài khoa học đăng trên tạp chí Y khoa, dịch chiết uy linh tiên có thể ức chế sự phát triển của metalloproteinase do UVB gây ra. UVB là yếu tố khiến da ngày càng lão hóa và nguy cơ ung thư da càng cao. Những phát hiện này là tiền đề để sản xuất ra thuốc giúp ngăn ngừa điều trị lão hóa da do ánh sáng mặt trời. 

2.3 Tác dụng cơ trơn

Nhiều thực nghiệm trên thỏ và chó ra kết quả: Tần số nhu động của thực quản tăng cùng biên độ lớn hơn. Điều này có ứng dụng rất tốt nếu lỡ may bị hóc xương cá. Bởi sau nó giúp giãn cơ trơn và tăng nhu động tại thực quản. Đồng thời dược liệu này còn có tác dụng đối kháng và ức chế co bóp ở histamin, giúp tăng lưu lượng mật và cơ vòng oddi được giãn.

2.4 Tác dụng kháng nấm, kháng khuẩn

Nước sắc từ vị thuốc uy linh tiên có chứa anemonin và anemonol có khả năng ức chế trực khuẩn shigella và tụ cầu vàng, cùng một số vi khuẩn gram âm, dương, nấm.

III. Liều dùng và một số bài thuốc

Tùy vào mục đích chữa bệnh mà Uy linh tiên có thể dùng riêng hoặc kết hợp cùng vị thuốc khác. Trong đó phổ biến là dạng thuốc sắc với liều từ 3 - 9g. Dưới đây là một số bài thuốc kinh nghiệm mà người bệnh nên tham khảo:

• Bài thuốc chữa viêm khớp, đau khớp: Uy linh tiên, Xuyên khung, Tần giao, Độc hoạt, Phòng kỷ, Hoàng bá, Bạch chỉ, Đào nhân, Hải phong đằng, Nhũ hương, mỗi vị 12g. Đem tất cả đi sắc uống hằng ngày. 
• Bài thuốc chữa hóc xương cá: Sắc 30g uy linh tiên thành cao rồi pha với giấm uống. Ngoài ra, còn có thể kết hợp 3g sa nhân cùng 10g dược liệu này để sắc uống.
• Bài thuốc chữa đau bụng dưới do hàn, khí trệ: Dùng 40g uy liên tiên, cùng 20g quế chi, mộc hương và đương quy. Đem tất cả tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 4g và pha với rượu ấm.
• Bài thuốc trị nấc cụt: Uy linh tiên 12g, Ngũ vị tử 12g, Gừng sống 3 lát. Sắc uống ngày 1 thang.
• Bài thuốc chữa đau thần kinh tọa: Uy linh tiên 12g, Đương quy 12g, Xuyên khung 12g, Ngũ gia bì chích 12g, Tế tân 8g, Quế chi 8g. Sắc uống ngày 1 thang.
• Bài thuốc chữa phong thấp, phù thũng: Uy linh tiên 12g, Khương hoạt 12g, Quế chi 8g, Tế tân 8g, Phòng phong 8g, Chỉ xác 8g, Trần bì 8g. Sắc uống ngày 1 thang.
• Bài thuốc chữa chốc lở, hắc lào, ngứa da: Uy linh tiên tươi giã nát, ngâm với rượu/giấm trong 10 ngày, thoa lên da.

Lưu ý: Không dùng cho người bị huyết hư gân co rút, người suy nhược nặng, gan co rút và thiếu máu. Đồng thời không nên dùng chung với chè hoặc canh miến.

Qua bài viết trên, có thể thấy rằng Uy linh tiên không những là vị thuốc có tác dụng mạnh mẽ, áp dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh mà còn đem đến hiệu quả điều trị. Tuy nhiên để đảm bảo an toàn cũng như phát huy được hết công dụng, người bệnh cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng nhé.

||Tham khảo bài viết khác:

• Cốt toái bổ là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?
• Cây xá xị là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?
• Cây liền xương là cây gì? Đặc điểm, hình ảnh, chữa bệnh gì?