[Cẩm nang] Thiên niên kiện - Tác dụng, cách dùng và 5 lưu ý!

Từ lâu, thiên niên kiện đã được ví như "báu vật" trong Y học cổ truyền Việt Nam. Loại thảo dược này nổi tiếng với khả năng hỗ trợ cải thiện nhiều bệnh lý, đặc biệt là vấn đề liên quan đến xương khớp ở người cao tuổi. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn khám phá những giá trị tuyệt vời của thiên niên kiện, cách sử dụng hiệu quả và những lưu ý cần biết.

Khám phá công dụng và cách sử dụng thiên niên kiện tại nhà

Thiên niên kiện là gì?

Thiên niên kiện có nhiều tên gọi khác như: sơn thục, bao kim, vạt hương, vắt vẻo,...

Loại cây này thường mọc hoang ở những nơi có khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều và ẩm ướt như men các khe suối, kênh, rạch và sườn đồi thấp.

Thiên niên kiện là cây thân thảo, sống lâu năm, thân rễ mập và bò dài. Lá thiên niên kiện có hình tim, mặt lá sáng bóng với độ dài khoảng 25cm. Hoa thiên niên kiện thường nở vào tháng 4 - 6 hàng năm, mọc thành cụm, có màu xanh, dài gần 5cm. Quả thiên niên kiện có dạng thuôn dài, màu đỏ, nhiều hạt. 

Bộ phận thiên niên kiện được dùng làm thuốc nhiều nhất chính là rễ. Được biết, thân rễ của cây thiên niên kiện chứa khoảng 1% tinh dầu. Loại tinh dầu này có màu vàng nhạt, mùi thơm nhẹ, rất dễ chịu. Trong tinh dầu có chừng 40% l-linalol, 2% este, một ít terpineol và nhiều hoạt chất khác.

Hình ảnh cây thiên niên kiện

Thiên niên kiện có tác dụng gì?

Là loại thảo dược có nhiều tác dụng đối với sức khỏe, một số công dụng chính của thiên niên kiện có thể kể đến:

Góp phần cải thiện xương khớp

Nhờ thành phần hóa học đa dạng mà thiên niên kiện có đặc tính chống viêm, giảm đau. Điều này có tác dụng rất tốt trong việc hỗ trợ trừ phong thấp, mạnh gân cốt và giảm đau nhức hiệu quả. 

Do đó, loại cây này thường được ứng dụng trong nhiều bài thuốc, nhằm chữa các loại bệnh như:

• Thoái hóa đốt sống cổ
• Đau mỏi vai gáy
• Tê bì chân tay
• Viêm khớp, sưng khớp
• Phong thấp, thấp khớp

Thiên niên kiện giúp cải thiện chức năng vận động xương khớp

>> Xem thêm: 7 Bài thuốc dân gian chữa tê bì chân tay an toàn, hiệu quả

Hỗ trợ tiêu hóa

Theo Đông Y, thiên niên kiện có vị cay, đắng, tính ấm, mùi thơm. Vậy, thiên niên kiện có tác dụng gì? Thiên niên kiện chữa bệnh gì?

Được biết, vị cay, tính ấm của cây giúp kích thích tiêu hóa, tăng cường chức năng dạ dày. Do đó, chúng thường được sử dụng để điều trị các triệu chứng khó chịu tại đường tiêu hóa như: đầy bụng, khó tiêu, tiêu chảy,...

Ngoài ra, với trẻ lười ăn, chán ăn hoặc ăn uống kém, cây thiên niên kiện còn giúp kích thích vị giác, bổ sung các vitamin và khoáng chất thiết yếu cho cơ thể. Điều này giúp trẻ phát triển khỏe mạnh và hấp thu dinh dưỡng tốt hơn.

Giảm đau cơ bắp

Tác dụng của thiên niên kiện cũng được thể hiện thông qua khả năng giảm đau cơ bắp do căng thẳng, chấn thương hoặc tập luyện quá sức. 

Nguyên nhân là bởi, lá thiên niên kiện có chứa các hoạt chất giúp giảm viêm, sưng tấy tại các cơ bắp bị tổn thương. Mặt khác, nhiều thành phần trong thảo dược này giúp tăng cường lưu thông máu đến các cơ bắp, hỗ trợ quá trình phục hồi và giảm đau hiệu quả.

Nhờ những đặc tính này, thiên niên kiện thường được sử dụng với tác dụng hỗ trợ giảm đau nhức, giúp cơ bắp thư giãn và thoải mái hơn.

Giảm đau cơ bắp nhờ vạt hương

Tăng cường hệ miễn dịch

Thiên niên kiện chứa một lượng lớn các chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ cơ thể khỏi tác hại của các gốc tự do. 

Không chỉ vậy, thiên niên kiện còn giúp tăng cường sức đề kháng bằng cách kích thích sản sinh các tế bào miễn dịch và tăng cường hoạt động của hệ miễn dịch. Nhờ đó, cơ thể sẽ có khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh hiệu quả hơn, giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh lý nguy hiểm như ung thư, tim mạch,...

Giảm căng thẳng

Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí “Journal of Ethnopharmacology", 2016, cho thấy chiết xuất từ cây thiên niên kiện có tác dụng an thần, chống lo âu, trầm cảm ở động vật.

Các hợp chất này hoạt động bằng cách tương tác với các thụ thể GABA trong não, tăng hoạt động của hệ thống thần kinh GABAergic. Từ đó giúp kiểm soát hệ thống thần kinh trung ương và giảm cảm giác căng thẳng, lo lắng tốt hơn.

Thành phần trong lá thiên niên kiện có tác dụng giảm cảm giác lo âu, căng thẳng

Ngoài ra, cây thiên niên kiện còn có rất nhiều công dụng hữu ích như: tăng cường sức đề kháng, kích thích tiêu hóa, giảm đau dạ dày, đau bụng kinh, mất ngủ,...

Thiên niên kiện giá bao nhiêu?

“Thiên niên kiện giá bao nhiêu” là thắc mắc chung của rất nhiều người. Được biết, giá thiên niên kiện trên thị trường hiện nay đang giao động từ 70.000 - 110.0000 VNĐ/kg ở dạng khô, tùy vào loại, chất lượng và địa điểm bán.

Cách sử dụng thiên niên kiện

Cách sử dụng thiên niên kiện rất đa dạng. Bạn có thể phơi khô để sắc thuốc, ngâm rượu hoặc kết hợp cùng nhiều vị thuốc khác. Dưới đây là 3 gợi ý về cách sử dụng thiên niên kiện đơn giản mà bạn có thể tham khảo, áp dụng tại nhà:

Cách ngâm rượu thiên niên kiện

Rượu thiên niên kiện có tác dụng giảm đau nhức xương khớp, hỗ trợ điều trị bệnh gout, tê bì chân tay. Ngoài ra, rượu thiên niên kiện còn có tác dụng bổ máu, tăng cường sức khỏe, hỗ trợ tiêu hóa và giúp ngủ ngon giấc. 

Nguyên liệu

• Thiên niên kiện khô: 1kg
• Rượu trắng: 5 lít (40 - 45 độ)
• Bình thủy tinh hoặc bình sành lớn

Cách thực hiện

• Bước 1: Rửa sạch, cắt thiên niên kiện thành từng khúc nhỏ (khoảng 3 - 5cm).
• Bước 2: Rửa sạch, phơi khô bình thủy tinh.
• Bước 3: Bỏ thiên niên kiện khô vào bình.
• Bước 4: Đổ rượu trắng vào bình sao cho ngập hết nguyên liệu.
• Bước 5: Đậy kín nắp bình, bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát.
• Bước 6: Ngâm rượu tối thiểu 3 tháng trước khi sử dụng, uống 1 -2 chén nhỏ mỗi ngày.

Cách ngâm rượu thiên niên kiện đơn giản tại nhà

Cách chế biến thiên niên kiện thành các món ăn

Thiên niên kiện không chỉ được sử dụng làm rượu thuốc mà còn có thể chế biến thành nhiều món ăn thơm ngon, bổ dưỡng. Dưới đây là một số cách chế biến đơn giản mà bạn có thể dễ dàng áp dụng:

 

Gà hầm thiên niên kiện

Nguyên liệu

• Gà ta: 1 con (khoảng 1.5kg)
• Thiên niên kiện: 100g
• Gừng: 1 củ
• Hành tím: 5 củ
• Gia vị: Một chút muối, tiêu, đường, nước mắm

Cách thực hiện

• Bước 1: Rửa sạch gà rồi chặt miếng vừa ăn.
• Bước 2: Thiên niên kiện rửa sạch, cắt khúc.
• Bước 3: Gừng gọt vỏ, thái lát.
• Bước 4: Hành tím bóc vỏ, đập dập.
• Bước 5: Cho gà, thiên niên kiện, gừng, hành tím vào nồi cùng với 2 lít nước.
• Bước 6: Hầm nhỏ lửa trong khoảng 1 tiếng đến khi gà chín mềm.
• Bước 7: Nêm nếm gia vị phù hợp.
• Bước 8: Dùng khi còn nóng với cơm trắng.

 

Món gà hầm thiên niên kiện cực ngon

Thịt bò xào thiên niên kiện

Nguyên liệu

• Thịt bò: 200g
• Thiên niên kiện: 50g
• Cà rốt: 1 củ
• Hành tây: 1 củ
• Ớt chuông đỏ: 1 quả
• Gia vị: Một chút muối, tiêu, đường, dầu ăn

Cách thực hiện

• Bước 1: Rửa sạch, thái mỏng thịt bò.
• Bước 2: Rửa sạch, cắt khúc thiên niên kiện.
• Bước 3: Cà rốt, hành tây, ớt chuông rửa sạch, thái sợi.
• Bước 4: Ướp thịt bò với muối, tiêu, đường trong khoảng 15 phút.
• Bước 5: Phi thơm hành tím băm với dầu ăn, cho thịt bò vào xào săn.
• Bước 6: Cho cà rốt, hành tây, ớt chuông vào xào cùng.
• Bước 7: Nêm nếm gia vị phù hợp.
• Bước 8: Cho thiên niên kiện vào xào chung khoảng 2 phút.
• Bước 9: Tắt bếp, dọn ra đĩa và dùng nóng với cơm trắng.

Thịt bò xào thiên niên kiện giúp hỗ trợ tăng cường cơ bắp

Canh măng mọc thiên niên kiện

Nguyên liệu

• Măng cụt: 200g
• Thịt băm: 100g
• Thiên niên kiện (bao kim): 50g
• Nấm hương: 50g
• Hành lá, rau ngò: 1 ít
• Gia vị: Một chút muối, tiêu, đường, nước mắm

Cách thực hiện

• Bước 1: Măng cụt gọt vỏ, rửa sạch, thái sợi.
• Bước 2: Nấm hương ngâm nước nóng cho nở mềm, cắt bỏ chân nấm.
• Bước 3: Bao kim rửa sạch, cắt khúc.
• Bước 4: Trộn thịt băm với hành tím băm, nấm hương băm, muối, tiêu, đường.
• Bước 5: Nặn hỗn hợp thịt băm thành những viên mọc nhỏ.
• Bước 6: Cho măng cụt vào nồi nước, hầm trong khoảng 30 phút.
• Bước 7: Cho mọc vào nồi, hầm thêm 10 phút.
• Bước 8: Nêm nếm gia vị phù hợp.
• Bước 9: Cho bao kim vào nồi, nấu thêm 2 phút.
• Bước 10: Tắt bếp, cho hành lá, rau ngò vào nồi khuấy đều rồi thưởng thức cùng cơm trắng.

Canh măng mọc thiên niên kiện cho những ngày se lạnh

Một số bài thuốc từ cây thiên niên kiện nổi tiếng

Bài thuốc dân gian chữa đau nhức xương khớp

• Nguyên liệu: Thiên niên kiện 20g, hy thiêm 20g, đỗ trọng 20g, thục địa 20g
• Cách dùng: Sắc với 500ml nước, uống 2 lần/ngày.

Bài thuốc chữa đau bụng kinh

• Nguyên liệu: 10g sơn thục, 10g rễ bưởi, 10g bướm bạc, 10g rễ cây sim rừng.
• Cách dùng: Sắc với 1 lít nước, uống ngày 2 - 3 lần trong những ngày hành kinh.

Bài thuốc chữa rôm sảy, mẩn ngứa hoặc dị ứng

• Nguyên liệu: Thiên niên kiện, gừng tươi và sả
• Cách dùng: Rửa sạch các nguyên liệu, giã nát rồi đắp lên vùng da bị bệnh. Thực hiện đều đặn trong vòng 3-6 ngày.

Bài thuốc dân gian chữa mụn nhọt, mụn độc

• Nguyên liệu: Lá cây thiên niên kiện, muối hạt
• Cách dùng: Rửa sạch lá cây thiên niên kiện, giã nát, trộn đều với muối hạt rồi đắp lên đầu mụn. Đắp đều đặn mỗi ngày cho đến khi mụn lặn hẳn.

Bài thuốc giảm đau dạ dày

• Nguyên liệu: Thiên niên kiện 20g, mộc hương 12g, hậu phác 12g, trần bì 12g
• Cách dùng: Sắc với 500ml nước, uống 2 lần/ngày.

Uống thiên niên kiện cùng các vị thuốc khác giúp cải thiện sức khỏe

Lưu ý khi sử dụng thiên niên kiện

Để sử dụng thiên niên kiện một cách an toàn, hiệu quả, người dùng cần chú ý một số vấn đề sau:

1. Sử dụng lượng thiên niên kiện vừa phải, không lạm dụng.
2. Chỉ chọn mua thảo dược tại cửa hàng uy tín.
3. Người có cơ địa nóng, hay bị nhiệt miệng, lở loét không nên hoặc cần hạn chế sử dụng.
4. Phụ nữ mang thai, đang cho con bú cần tham khảo ý kiến bác sĩ, dược sĩ trước khi sử dụng.
5. Không nên nấu thiên niên kiện quá lâu vì sẽ làm mất đi dưỡng chất.

Đặc biệt, trong quá trình sử dụng thiên niên kiện, nếu thấy xuất hiện các biểu hiện, triệu chứng bất thường nào, hãy tạm ngưng và thông báo cho bác sĩ ngay lập tức!

Xem thêm:

• Cây huyết đằng - Vị thuốc bách bệnh ít ai biết trong dân gian
• Cây vòi voi: Đặc điểm, công dụng và bài thuốc
• Xuyên Khung - Dược liệu hỗ trợ hoạt huyết